cadoc.nl, boeken over kunst, fotografie en vormgeving (en nog veel meer)
Willem de Mérode/Johan Dijkstra - Ganymedes (1924)
Donderdag 21 februari 2008
Omslag van Ganymedes Het is vandaag op de kop af dertig jaar geleden dat Johan Dijkstra is overleden. Reden genoeg dus om een door hem geïllustreerd boek uit de eigen collectie in het zonnetje te zetten.

Johan Dijkstra
Johan Dijkstra mag worden gezien als een van de belangrijkste Groninger kunstenaars van de twintigste eeuw. Samen met Jan Altink was hij in 1918 oprichter van De Ploeg. Naast verdienstelijk schilder en later ontwerpen van monumentale glas–in–lood ramen, was hij ook een zeer bekwaam houtsnijder. Voor meerdere boeken heeft hij vaak prachtige houtsneden gemaakt. Eén van de mooiste uitgaven met houtsneden van Dijkstra is het in 1924 uitgegeven 'Ganymedes'.

Willem de Mérode
'Ganymedes' is geschreven door Willem de Mérode, een pseudoniem van Willem Eduard Keuning, een Gronings schrijver en dichter. Net als zijn vader was hij onderwijzer. Eerst in Oude Pekela, en later, in 1907 in Uithuizermeeden.

Lust voor het oog
'Ganymedes' is een lust voor het oog. Het boek is op een prachtige manier gebonden. De rug heeft vijf ponsgaten waardoor een raffiakoord loopt dat de bladzijden van het boekblok bij elkaar houdt. De bladzijden in het boek hebben aan de aan de zijkanten zwarte ornamenten. Als lettertype is gekozen voor cheltonian bold. En last, but not least, heeft het oek vijf (zes wanneer je die op het omslag meerekent) schitterende expressionistische houtsneden van Johan Dijkstra. Dit alles uitgevoerd in niet meer dan 125 genummerde en door de dichter en houtsnijder gesigneerde exemplaren.

Bijzondere ontstaansgeschiedenis
Het boek heeft een bijzondere geschiedenis. In het jaar voordat het boek verscheen, werd Willem de Mérode aangevallen over zijn 'onuitgebalanceerde erotiek' die zijn eerdere werk zou bevatten. Ook het verhaal van Ganymedes bevat de voor De Mérode kenmerkende verstilde erotiek. Vandaar dat werd besloten om weinig ruchtbaarheid te geven aan deze uitgave.

Het mocht De Mérode niet meer baten want in 1924, tijdens de voorbereiding van de uitgave, werd hij gearresteerd op verdenking van onzedelijk gedrag met oud–leerlingen. Het zou verstandig zijn dit boek niet tijdens zijn gevangenschap te laten verschijnen omdat het mogelijk nadelig voor hem zou kunnen uitpakken vanwege de inhoud van het boek. Het publiceren van het knapenminnaarsgedicht 'Ganymedes' zou hem wellicht kunnen schaden. Aldus de familie van De Mérode én Johan Dijkstra. Ze schreven de uitgever brieven waarin ze pleitten voor het uitstellen van de uitgave. Maar de uitgever had meer oog voor de financiële kant van de zaak en drong aan op een spoedige publicatie. Johan Dijkstra protesteerde hevig en liet zich daarbij ontvallen dat wanneer 'Ganymedes' het licht niet zou zien, er wat hem betreft geen financiële compensatie hoefde plaats te vinden.

Maar de uitgever dreigde De Mérode met een financiële strop; híj zou persoonlijk aansprakelijk zijn voor de reeds gemaakte kosten, zo'n 300 gulden. En in die tijd was dat voor de berooide dichter een kapitaal. De Mérode boog dan ook onder de druk van de uitgever en ontving nota bene in zijn cel enkele drukproeven.

Een wonderlijke geschiedenis van een prachtig boek. Mijn exemplaar heeft als bijzonderheid dat het een opdracht–exemplaar van De Mérode is die is gedateerd daags na zijn vrijlating. Daarmee wordt de bijzondere ontstaansgeschiedenis van dit boek bijna tastbaar.


Bij het schrijven van dit artikel heb ik (uitgebreid) gebruik gemaakt van de volgende bronnen:
Hans Werkman: De Mérodes Ganymedes, in Optima (1988)
M. van der Wal: Johan Dijkstra. 1896–1978, (1996)
Links bij dit artikel: