Jan Bons - Ontwerpen in vrijheid
Maandag 25 augustus 2008
Jan Bons – grafisch ontwerper
Jan Bons, dit jaar negentig jaar geworden, is ontwerper, geen kunstenaar. Bons geeft dat zelf ook aan. Hij vindt dat dat verschillende soorten mensen zijn. De kunstenaar is autonoom, de ontwerper niet. De ontwerper doet altijd iets in opdracht van een ander. De ontwerper moet altijd eerst kennisnemen van hetgeen er vormgegeven moet worden. Maar binnen de opdracht is de ontwerper vrij. Vrij om te bepalen welke vorm bij welke opdracht hoort. Vrij om te bepalen hoe een lijn in het ontwerp doorgetrokken kan worden tot een herkenbare reeks.
Dat is er één van De Appel (en van Jan Bons…)
Met name bij de latere werken is Bons' handschrift altijd duidelijk te herkennen: sprekende kleuren, een hoofdrol voor handgeschreven typografie en een beperkt aantal beeldelementen. De affiches die hij na 1968 voor toneelgroep Studio, toneelgroep De Appel en de IDFA (International Documentary Film Festival Amsterdam) heeft gemaakt, zijn heel herkenbaar als een werk van Jan Bons
en heel herkenbaar als een product voor zijn opdrachtgevers.
Lex Reitsma, vormgever en documentairemaker
Lex Reitsma, zelf een grafisch vormgever, is verantwoordelijk voor de
documentaire die op DVD is bijgevoegd. In de documentaire vertelt Jan Bons over
werk, de professionele vriendschappen die zijn ontstaan en over de oorlog.
Het is merkbaar dat Reitsma
zelf vormgever is. Hij laat Bons zien
tijdens het ontwerpproces van het laatste affiche van de IDFA. Uiteraard
staat op dit affiche de kenmerkende camera waarmee Bons al vele jaren een
herkenbaar gezicht geeft aan het IDFA–festival. Maar hoe de andere
beeldelementen worden gekozen, in het beeld worden geplaatst en de belettering wordt verzorgd,
krijg je als kijker ook te zien. Je wordt deels op het verkeerde been
gezet als je ziet met welk gemak Bons tot de eerste ruwe vorm komt. Maar
daarna wordt het interessant. Reitsma zei zelf eens over het stadium waarin de ruwe vorm er ligt: "
Als je denkt dat het klaar is, begint het pas. […] het lijkt nu wel wat maar nu moet het echt iets worden". En precies dat zie je bij Bons ook gebeuren: in het voorlopig ontwerp wordt geschoven met de gekozen elementen, gespeeld met tussenruimtes, kleuren heroverwogen, enzovoorts. Net zo lang tot naar zijn smaak
het beeld is ontstaan.
"Geen dood door perfectie"
Dat beeld blinkt niet perse uit door perfectie. Zelf schreef Bons: "
Met stevige, ongelikte letters, die een drukker toevallig voorhanden heeft, kun je doen wat je voor ogen staat als je hun karakter maar kent en accepteert. Een raar lettertype kan nooit kwaad, is het zout in de pap en veroorzaakt in ieder geval geen dood door perfectie." Dat is precies wat er aan de hand is met de affiches van Jan Bons, ze leven. De losse beeldelementen zoals de teksten en de afbeeldingen zijn niet glad maar onderling
wel spannend gearrangeerd.
Een prachtig eerbetoon
Het boek en de DVD vormen samen een prachtig eerbetoon aan deze éminence grise van de Nederlandse grafische vormgeving. Zoals je mag verwachten is het geheel prachtig vormgegeven en goed gedrukt. Je hoeft eigenlijk alleen maar een blik op de omslag te werpen om te zien dat dat wel goed zit. Het meest verrassende aan deze uitgave is wel dat de documentaire op DVD in combinatie met het boek zo goed werkt. Een droog feit als dat Jan Bons zijn letters scheurt kun je wel lezen maar door het te zien kun je je het proces toch beter voorstellen. Net als het arrangeren van de beeldelementen. Het feit dat een collega–vormgever een andere vormgever op de vingers kijkt, leidt ook de blik van de kijker in de goede richting.
Daar gebeurt het. Dat zijn dus dit soort details die er toe doen.
De combinatie boek en DVD vraagt om een herhaling. Tenminste wanneer de combinatie met dezelfde zorg en kwaliteit wordt gemaakt als bij deze uitgave. Een absolute aanrader!
Lex Reitsma, Paul Hefting
Jan Bons. Ontwerpen in vrijheid
92 bladzijden, met DVD
Prijs € 24,50
Uitgeverij De Buitenkant
ISBN 978 90 76452 19 7
Uitgegeven 2008Links bij dit artikel: