De dag voordat 'The Last Days of Shishmaref' in de bus viel, las ik een bericht in de krant dat meldde dat de Maldiven een deel van de inkomsten uit het toerisme gaan opsparen om een nieuw land te kopen. De 300.000 inwoners van het atollenrijk in de Indische Oceaan dreigen dakloos te worden door de stijgende zeespiegel. De inwoners van de Maldiven hebben hun oog laten vallen op land in India, Sri Lanka of Australië. Iedereen die dacht dat de klimaatsverandering een schromelijk overdreven fenomeen was, is nu ontwaakt.

Drie jaar eerder had er in de Franse krant Libération al een dergelijk bericht gestaan over het verdwijnen van het eiland Shishmaref voor de kust van Alaska. Filmregisseur Jan Louter reisde naar het eiland af om een documentaire te maken. Hij vroeg fotografe Dana Lixenberg mee te gaan. Het resultaat was een compleet project: een documentaire, een website, een tenstoonstelling en een fotoboek.

Maar een krantenbericht is slechts een krantenbericht. Vier regels tekst die daags na lezing goed zijn voor de aardappelschillen. Bij het boek 'The Last Days of Shishmaref' ligt dat toch echt anders. Het fotoboek (en de overige onderdelen van het project) toont drie Inupiaq families in Alaska waarvan de traditionele levenswijze ten einde loopt. De Eskimo's van de nederzetting Shishmaref zullen moeten verkassen als gevolg van de opwarming van de aarde: hun eiland zal binnen tien jaar door de zee verzwolgen zijn. De beelden in het boek zijn confronterend en indringend.

Intiem
Fotografe Dana Lixenberg werkt met een grootformaat camera op statief voor haar het creëren van haar portretten van de bewoners en het landschap. Ze komt dicht bij de mensen die ze heeft geporttreteerd. Ze krijgt toegang tot het dagelijks leven van de inwoners van Shishmaref, ze had toegang tot hun huizen en hun persoonlijke levens.

Deze levens worden gekenmerkt door een zekere schizofrenie. Aan de ene kant zie je nog de resten van een samenleving die voldoet aan het stereotype van de jager/verzamelaar die in harmonie leeft met zijn omgeving. Die leeft van hetgeen de omgeving hem biedt en in harmonie met die omgeving leeft. Bloedsporen in de sneeuw wijzen er op dat er zojuist is gejaagd. Een geslachte kariboe op de vloer van één van de woningen geeft een beeld zoals we dat (als Westerlingen) graag willen zien: de jager en zijn buit. De andere kant van de levens van de inwoners van Shishmaref is nog prominenter zichtbaar. Gelukkig heeft Dana Lixenberg ook deze beelden vastgelegd. "Gelukkig" omdat de beelden buiten onze comfortzone liggen en niet voldoen aan het stereotype beeld dat we zo graag willen hebben van "inheemse natuurvolken".

Onverbloemde werklijkheid
Persoonlijk heb ik wat moeten wennen aan bepaalde beelden die Dana Lixenberg maakte van de bewoners van Shishmaref. In mijn hoofd had ik een idyllisch plaatje geschetst van een gemeenschap die nog zo in het dagelijks leven verbonden is met haar omgeving. Ik verwachtte iets als "rust, reinheid en regelmaat". Maar het beeld dat ontstaat wanneer de sneeuw is gesmolten, is ontluisterend: overtollige spullen liggen nog precies daar waar ze zijn achtergelaten toen ze niet meer nodig waren. Van een samenleving die in harmonie leeft met haar directe omgeving is visueel gezien geen sprake. Het is de werkelijkheid zoals je die overal ter wereld zou kunnen aantreffen: de omgeving lijkt afgeleefd en gebruikt. Ook de interieurs laten de sporen zien van de ver–Amerikanisering van hun leven: spelcomputers, stapels DVD´s en een wandkleed met Spiderman. De verbintenis met hun omgeving en hun familie lijkt zich te beperken tot de grote hoeveelheid foto´s van vrienden en familie op wanden, spiegels en kastjes en de karkassen van recent gevangen wild.

Eind goed?
Je wou dat je dit verhaal goed kon afsluiten met een "Eind goed, al goed" maar de toekomst is nog ongewis. De bewoners van Shishmaref hebben besloten om naar het vasteland van Alaska te verhuizen. Maar de jongeren willen graag verhuizen naar een plek dichter in de buurt van de grotere steden in Alaska terwijl de ouderen de voorkeur geven aan een verlaten plek. Een plek waar zij hun traditionele levenswijze kunnen voortzetten. En deze plek heet Tin Creek dat ten zuidoosten ligt van hun huidige woonplaats.

Je hebt geen kristallen bol nodig om te zien welke kant het op gaat. Je weet dat dit slecht gaat aflopen, nu nog op relatief kleine schaal. Maar straks? Ik vrees dat Dana Lixenberg ons een kijkje in onze eigen toekomst heeft gegeven.

Dana Lixenberg
The Last Days of Shishmaref
208 bladzijden, slappe kaft
Prijs € 35,00
Uitgeverij episode publishers / Paradox
ISBN 978 90 5973 1110
Uitgegeven in 2008

De film van Jan Louter is vanaf 9 oktober te zien in de volgende bioscopen: de Uitkijk en Het Ketelhuis (Amsterdam); Lantaren–Venster (Rotterdam);"t Hoogt (Utrecht); LUX (Nijmegen); Chassee (Breda). Tweet