Voor de meeste Nederlanders is Vinex een begrip. Of iedereen een goed beeld heeft bij dit begrip is maar zeer de vraag. Zou je het de gemiddelde Nederlander vragen, dan zou er wel eens een antwoord kunnen volgen als:

Eindeloze rijen nieuwbouwhuizen met een te kleine buurtsuper naast de bouwput waar over vijf jaar een halte voor hoogwaardig openbaar vervoer komt, en voor iedere deur twee grote auto´s

Zo werd althans de publieke opinie over de doorsnee Vinex–locatie getypeerd in 2005 door het Ruimtelijk Planbureau. Maar is dit beeld terecht? Is er echt niets goeds voortgekomen uit de Vierde Nota Ruimtelijke Ordening Extra? Wat is er eigenlijk gerealiseerd? Met het prachtige boek "Vinex Atlas" van uitgeverij 010 kunt u daar, gevoed door woord, beeld en statistiek, zelf antwoord op geven.

Vierde Nota Ruimtelijke Ordening Extra
Vinex is de verkorte benaming van de Vierde Nota Ruimtelijke Ordening Extra. Het is de aanvulling op de vierde beleidsnota van het ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer (VROM). Net als de voorgaande beleidsnotities was deze bedoeld om het landelijke woningbouwprogramma te sturen. In het bijzonder gold dit voor het stedelijk gebied. In tegenstelling tot de voorgaande beleidsnotities, waarin welvaartsspreiding een speerpunt vormde, werd aangestuurd op op groei in bestaande verstedelijkte gebieden. Het doel: Nederland moest klaar zijn voor de eenentwintigste eeuw.

Groeikernen en openbaar vervoer
De Vierde Nota Ruimtelijke Ordening Extra streefde naar het realiseren van stedelijke knooppunten die internationaal gezien mee zouden tellen in handel, informatie en besluitvorming. Het rijk zorgde voor financiering van de realisatie van enkele infrastructurele verbeteringen zoals de Erasmusbrug. Ook Schiphol en de Rotterdamse haven werden als kernpunten van beleid gezien. Dat waren immers de verkeersaders van 'Nederland Distributieland'. Om verkeersinfarcten te voorkomen werd ingezet op hoogwaardig openbaar vervoer. Autogebruik moest worden ontmoedigd. Zo werd het verwoord in het beleid en dat stond de beleidsmakers en bestuurders voor ogen toen de nota in 1993 door de Eerste en Tweede kamer werd vastgesteld.

Vinex? Vinex!
Over Vinex en de Vinex–wijken bestaan veel misverstanden. Ten eerste zijn de Vinex–locaties niet door het rijk opgelegd maar in overleg met de lagere overheden (gemeente en provincie) bepaald. Ten tweede heeft Vinex niet alleen betrekking op de grootschalige nieuwbouwwijken die in de periode na 1993 aan de randen van verschillende steden zijn verrezen maar ook op binnenstedelijke (her)ontwikkeling. Maar liefst 39% van de bouwopgave lag in het binnenstedelijk gebied. Ten slotte roept het begrip Vinex–wijk veel verwarring op. Strikt genomen worden met Vinex–wijken die uitleglocaties bedoeld die zijn vastgelegd in de convenanten tussen rijk en de lagere overheden en die tussen 1995 en 2005 zijn gerealiseerd. In de volksmond is het begrip veel breder geworden. Grootschalige nieuwbouw op andere locaties en (ver) voor en na de genoemde periode, krijgt al snel het predicaat 'Vinex'.

Vinex atlas
Het voorgaande was een lange aanloop voor het boek zelf. Dat was nodig om de presentatie echt op waarde te kunnen schatten. Want met het boek kan de lezer deels zelf antwoord geven op de vraag of Vinex geslaagd is. Het boek Vinex Atlas geeft in veel opzichten een goede handreiking. Het biedt de lezer en de kijker houvast in woord, beeld en statistiek. Zo is iedere (echte...) Vinex–locatie in het boek opgenomen met A) een luchtfoto van het te ontwikkelen gebied, B) een kaart met daarop de geplande/gerealiseerde woningbouw, C) een serie statistische gegevens over de omvang en aard van de woningbouw (aantallen woningen en, bijvoorbeeld, het aantal woningen per hectare) en D) een beschrijving van de locatie en de specifieke eigenschappen hiervan. Ten slotte zijn van enkele Vinex–locaties fotografische 'sfeerimpressies' gemaakt. Want een kaart vertelt maar zoveel.

Al deze elementen samen geven een compleet en samenhangend beeld. Mooi om te zien is de manier waarop iedere locatie weer haar eigen oplossing heeft gevonden om aan te sluiten bij de infrastructuur van de aangrenzende stad. Ook de manier waarop het landschap en de bestaande landschappelijke elementen zijn vertaald in de ontwerpen is goed te zien door luchtfoto en kaart naast/over elkaar te leggen.

Het is vast geen toeval dat beperkte creativiteit in het grondplan van een wijk leidt tot een sombere fotografische sfeerimpressie, zoals in De Kroeten in Breda. De fotograaf wijst de kijker ook fijntjes op het grote aantal borden met "Te Koop in deze voortuinen...(ik telde er zes). Andersom komt natuurlijk ook voor, zoals in Bergschenhoek.

Is Vinex een succes?
Nu de vraag of de Vierde Nota Ruimtelijke Ordening Extra wel of geen succes is. Ondanks de negatieve grondhouding die er lijkt te zijn over Vinex en de binnen dat beleid gerealiseerde wijken, is het resultaat wel dicht bij het beoogde doel gebleven. Namelijk de ontwikkeling van woningbouw aan de rand van stedelijke gebieden met een hoge woningdichtheid en een goede aansluiting op hoogwaardig openbaar vervoer. Het onderbuikgevoel dat de verschillende wijken oproepen, verschilt sterk. Zeker niet iedere locatie roept het beeld op van "Eindeloze rijen nieuwbouwhuizen met een te kleine buurtsuper naast de bouwput...". Vinex Atlas biedt de lezer de kans om zelf te oordelen. Te kijken, proeven en te vergelijken. Het levert in ieder geval een prachtig compact beeld op van ruim tien jaar Vinex–bouwen!

Jelte Boeijenga en Jeroen Mensink
Vinex Atlas
302 bladzijden
Prijs € 59,50
Uitgeverij 010
ISBN 978–90–6450–594–2
Uitgegeven december 2008 Tweet