Een landschap. Tja. De associaties met de in mijn ogen vaak niet echt spectaculaire zeventiende–eeuwse meesters ligt voor de hand. Ik wil het woord saai niet in de mond nemen maar het lag me wel op de lippen. Waarom zijn de landschapsfoto´s van Jan Koster dan anders? Waarin verschillen de landschappen van Jan Koster ten opzichte van de geschilderde voorgangers? Wat is het waardoor je gáát kijken en blijft kijken naar de foto´s in "Dutchscapes" van Jan Koster.
Wat maakt een geslaagde Néderlandse landschapsfoto?
Jan Koster heeft systematisch de Nederlandse kustlijn fotografisch vastgelegd. Op de foto´s staan dan ook de voor ons land klassieke elementen als duinen, zee en dijken. De keuze welke plek het zou worden heeft hij zeer weloverwogen gemaakt. Met behulp van een landkaart heeft hij de grens tussen land en zee verkend op zoek naar dé Hollandse kustlijn. Maar hoe doe je dat? Zelf heb ik het geprobeerd. Met de wijsvinger over de westelijke en noordelijke randen van Nederland. Dan stopt je vinger op plekken waar er ogenschijnlijk weinig bewoning is, waar een rivier uitmondt in de zee, waar strandhoofden de golfslag temperen, waar kwelders een soort niemandsland vormen tussen land en zee. Daar dus. Op de foto´s zijn deze elementen inderdaad veelvuldig te zien. Maar dat alleen geeft nog geen succesvolle foto. En dan?
Jan Koster – De Slikken van Kats
Dan komt het op het oog en de ervaring van de fotograaf aan. Wat maakt een geslaagde landschapsfoto? Wat maakt een geslaagde Néderlandse landschapsfoto? Daarvoor kan ik niet bij mezelf te rade gaan. Daarvoor moet je de foto´s van Koster nader bestuderen. Want je weet wanneer je de foto´s bekijkt dat je met Nederland te maken hebt. Wat "maakt" de foto´s? Wat zijn dé constanten?
Lijnen, tekstuur en kleur
Ten eerste vallen de scherpe lijnen op. Natuurlijk die van de zee maar ook die van de door de mens gecreëerde. Wegen, dijken, kwelderpaaltjes en strandhoofden doorsnijden vrijwel ieder beeld. Onmiskenbaar wordt hier de natuur getemperd of op zijn minst begeleid naar onschuldiger oorden. Koster heeft er zo te zien ook zeer bewust voor gekozen om de lijnen voor zijn lens zo te arrangeren dat er qua compositie nog iets spannends gebeurt. Zo heeft hij er bijvoorbeeld voor gekozen om de veelal dwars op de kust staande strandhoofden diagonaal door het beeld te laten lopen in plaats van een verdwijnpunt ergens in het midden van de foto te kiezen. Wanneer je de foto met toegeknepen ogen door je wimpers bekijkt, is het beeld nog steeds interessant. Er ontstaan kleurige vlakken en scherpe lijnen beneden de horizon die prachtig contrasteren met de veel meer organische vormen daarboven.
Jan Koster – Overloop van Hansweert (4 juli 2003)
Ten tweede valt op dat Koster oog heeft voor tekstuur in het landschap. Het slib dat niet gelijkmatig maar wel met een zekere structuur op de kwelder ligt. Het bevroren IJsselmeer waar water en sneeuw in een stil gevecht zijn verwikkeld voor de bezetting van het oppervlak. Het helmgras op de duinen dat door de manier waarop het buigt de kracht en de richting van de wind verraad. Het water dat in krachtige golven op de ene kant van een strandhoofd inwerkt en de rustige rimpeling aan de andere kant van het strandhoofd. Er is eigenlijk geen foto te vinden waar niet meerdere teksturen op te vinden zijn.
Maar het meest opvallende zijn de kleuren. Zoals de twee foto´s van de Oosterschelde tussen Kattendijke en Wemeldinge. De beide foto´s zijn sowieso al prachtig vanwege vrijwel onzichtbare overgang tussen lucht en water. De dijken vormen links en rechts een soort veelkleurige driehoek die naar elkaar toe wijzen maar gescheiden worden door het lichtblauw van het water. De dijken zijn ondanks hun basalten basis nergens gelijkmatig donkergrijs. Bovenop de dijken staat het vergeelde gras, daaronder is een deel basalt dat ook bij vloed niet onder water komt te staan en (daarom) een geel–groene mossoort een thuis kan bieden, daaronder een laag donkergrijs basalt en tenslotte een deel van de dijk waar een sediment van schelpen, stenen en gruis deels de dijk verbergt en overgaat in het water van de Oosterschelde. Het totaalbeeld is werkelijk prachtig. Je blijft kijken naar de kleuren en kleurovergangen. Telkens blader ik weer naar de foto´s van de Tjalshoek bij Schoorl, de Vlakte van Oosterbierum, de Overloop van Hansweert en van het Wieringerwad om naar die prachtige kleuren te kijken.
Jan Koster – De Oosterschelde
Uitnodiging.
Wanneer je foto´s maakt en verder niet bewerkt, zou je kunnen zeggen dat je werkt met "ready–mades". Het is er. Je hoeft er niets meer aan te veranderen. Het ligt er open en bloot. Zeker in het geval van een landschap. Toch is het maar weinigen gegeven om zo´n "ready–made" te visueel pakken. Jan Koster is duidelijk iemand die dat wel kan. Hij weet beelden te omkaderen die door hun compositie, tekstuur en kleur uitermate boeiend blijken te zijn. Hij laat zien wat je als argeloze aanschouwer zelf niet zo snel had gezien. Om te zeggen dat de fotograaf je met dit soort beelden hiertoe dwingt is niet helemaal juist. Maar je wordt wel met klem uitgenodigd om aandachtiger te kijken. Deze hernieuwde blik leidt ook tot een hernieuwde waardering van het Nederlandse landschap. Het geeft een landschapsbeeld waaraan mens en natuur hebben bijdragen. Een hernieuwde blik die aanzet tot denken over wat je ziet. En denkend aan Holland zie ik nu foto´s van Jan Koster.
Dutchscapes. Jan Koster
96 bladzijden
Prijs € 29,50
episode publishers
ISBN 978–90–5973–106–6
Verschenen maart 2009