Een mens is gezegend met twee ogen aan de voorzijde. Ik zeg het maar even want we hadden ze evengoed aan de zijkant van ons hoofd kunnen hebben, zoals, bijvoorbeeld, de kip dat heeft. Dat heeft zo zijn voor– en nadeel. Het nadeel is dat we ons hoofd moeten draaien om meer overzicht te hebben in onze omgeving. Het grote voordeel is dat we voor een deel met beide ogen hetzelfde waarnemen. Onze hersenen doen namelijk uitermate hun best om uit de mate van overlapping en allerlei hints die in de visuele informatie verscholen zit, een driedimensionaal beeld te schetsen. Ze doen hun best die hersenen van ons maar perfect is het niet. Sommige aanwijzingen zijn niet altijd wat ze lijken te zijn. Dan dénken we alleen maar dat er derde dimensie is. Met dat gegeven speelt de "trompe l'oeil": het op het verkeerde been zetten van je ogen. In de geschiedenis zijn er veel kunstenaars geweest die hebben geprobeerd om mensen op dat verkeerde been te zetten. Nicolaas Matsier laat zien dat dat al vele eeuwen een bron van vermaak is in zijn lekker vlot geschreven "Het bedrogen oog. De kunst van de trompe–l'oeil ".

Een trompe l'oeil is eigenlijk niet iets voor een museum. Dat maakt Nicolaas Matsier direct duidelijk. Om het oog te laten vergissen moet je eigenlijk de kunstwerken die dat beogen, in hun oorspronkelijke omgeving laten zien. Ik zeg kunstwerken maar dat is niet altijd het geval. Er is een groot aantal gevallen waarbij de trompe l'oeil geen sierlijst kan verdragen. In de eerste plaats omdat het niet kan (te groot, te klein, geen schilderij) en in de tweede plaats omdat dan het effect direct verloren gaat. Het oog laat zich vaak alleen maar op het verkeerde been zetten wanneer de rest van de omgeving daar aanleiding toe geeft.

Kattekop van Cornelis Saftleven

Eén van de beste voorbeelden uit het boek die dat laatste bevestigt, is een schilderijtje (het is slechts 11 bij 13,5 centimeter) uit 1666 met de toepasselijke titel Kattekop van Cornelis Saftleven. Het trompe l'oeil–effect is helemaal verdwenen wanneer je het nu ziet. Het schilderij wordt omkaderd door een dubbele lijst terwijl het, om effect te hebben tenminste, ergens in een schuur, keuken of halletje had moeten hangen. Pas dan word je verrast bij een tweede blik.

Matsier heeft niet alleen aandacht voor de oude varianten van de trompe l'oeil maar laat (gelukkig!) ook een aantal moderne varianten zien. Eén van de meest in het oog springende trompe l'oeil–kunstenaars is Banksy. Je zou strikt formeel nog een discussie kunnen starten of de beelden die hij/zij (de identiteit van Banksy is nog niet zeker...) maakt met behulp van graffiti en een sjabloontechniek, echte trompe l'oeil´s zijn. Je hoeft vaak geen twee keer te kijken om te zien of het wel echt is of niet. Je ziet vaak in één oogopslag dat het niet echt is. Maar je kijkt minimaal twee keer omdat het zo ver–schrik–ke–lijk leuk is. Neem nu de leuzen die Banksy maakte in de London Zoo in het pinguïngebied: "We're bored of fish". Ook de teksten in het olifantenverblijf van Bristol Zoo getuigen van een groot gevoel voor humor: "I want out. This place is too cold. Keeper smells. Boring, boring, boring.". Klik hier voor meer lachen met Banksy!.

Graffiti van Banksy in Bristol "The Lovers"

Daarmee zijn we ook bij de kern van de meeste trompe l'oeil´s aangekomen: humor. Veelal gecombineerd met meesterschap. Het is een wonderlijke combinatie waarvan je je na het lezen van dit boek gaat afvragen waarom dat je het niet meer ziet. Je gaat je ook afvragen waarom een dergelijk boek niet eerder in het Nederlandse taalgebied is verschenen. Dát het is verschenen, is in ieder geval een zegen. Het is namelijk een heerlijk kijk– en leesboek. Alweer zo´n wonderlijk geslaagde combinatie.