Yishay Garbasz: In My Mother's Footsteps
Woensdag 22 april 2009

Een beeld van het heden bevat altijd sporen van het verleden. Wat die sporen zijn en hoe je die moet duiden, is niet altijd duidelijk voor een hedendaagse waarnemer. Wanneer je een beeld uit het heden gepresenteerd krijgt mét daarbij een korte beschrijving uit het verleden dan gebeurt er iets wonderlijks. Je gaat dingen zien die er niet (meer) zijn. Je vult de jaren die verstreken zijn als vanzelf in: fantoombeelden dringen zich op.

Met dat gegeven is fotografe Yishay Garbasz op zoek gegaan naar de plekken waar haar moeder vlak voor en tijdens de oorlog is geweest. Ze volgde de voetsporen van haar moeder die in 1933 Duitsland ontvluchtte en in Groningen terechtkwam. In 1942 werd ze naar Westerbork gedeporteerd om van daaruit via Theresienstadt, Auschwitz–Birkenau, Christianstadt naar Bergen–Belsen afgevoerd te worden. Daar werd ze in 1945 bevrijd. Yishay Garbasz probeert de jaren die haar moeder heeft verloren weer terug te vinden en in te vullen met beelden van het heden. Het resultaat is vastgelegd in het indrukwekkende boek "Yishay Garbasz: In My Mother's Footsteps".

Fotografen die de geschiedenis van de holocaust op een of andere manier willen vastleggen, maken vaak gebruik van één van de volgende twee opties: of ze grijpen terug naar oude, historische beelden of maken beelden van (bekende) historische plekken. Christian Boltanski is een kunstenaar die van de eerste optie gebruik maakt. Zo heeft hij oude krantenknipsels gebruikt uit het naoorlogse Duitsland van vermiste kinderen.

Fotografe Yishay Garbasz maakt gebruik van de laatste optie maar met dien verstande dat ze zich niet heeft beperkt tot gruwelplaatsen als Theresienstadt, Auschwitz–Birkenau, Christianstadt en Bergen–Belsen. Zij volgde de voetsporen van haar moeder ook in de aanloop tot die plaatsen. "Yishay Garbasz: In My Mother's Footsteps" is dan ook niet zozeer een documentaire over de holocaust of over het Joodse volk als geheel maar over de significante plekken voor haar moeder, Salla.

Op vierjarige leeftijd verliet de moeder van Yishay Garbasz haar geboorteland. Van Berlijn ging ze naar Nederland in de hoop daar een veilig onderkomen te vinden. Groningen om precies te zijn. Daar vestigde het gezin zich in de van oudsher Joodse buurt rondom de Folkingestraat en de Nieuwstad. Nu nog staat er in de Folkingestraat een prachtige synagoge.

Bij de in Groningen genomen foto´s begint wat mij betreft de confrontatie met het verleden. Wekelijks kom in deze straat. Vele malen moet ik de huizen hebben gezien die voor Salla belangrijk zijn geweest. En ergens in je achterhoofd ken je de geschiedenis wel van de gevluchte Duitsers, de gedeporteerde Joden, de decimering van het Joodse volk maar nergens wordt dat zo duidelijk als in de foto´s van Yishay Garbasz. Met uitzondering van de synagoge zijn eigenlijk alle sporen van de joodse bevolking verdwenen. Net zoals de woning waarin Salla verbleef van een verhullende stuclaag is voorzien en de sporthal in de Folkingedwarsstraat verhult dat het ooit een jeugdsynagoge was, zo is ook de aanwezigheid van de joodse bevolking verhuld. Het contrast tussen het getoonde beeld en de geschiedenis van deze plekken had niet groter kunnen zijn.

Uiteraard zien we ook beelden van Theresienstadt, Auschwitz–Birkenau, Christianstadt en Bergen–Belsen. Het zijn altijd weer indringende beelden. Deels zijn ze in het collectieve geheugen opgeslagen, deels ook niet. Hoewel dit boek een nasporing is van de jeugd van de fotograaf, is het op deze plekken onmogelijk haar persoonlijke lot los te zien van dat van een heel volk. Toch zijn het niet deze beelden die me enigszins blijven achtervolgen. Dat doen de beelden uit Groningen. Beelden die niet meer tonen wat er ooit was. Het zijn ook de bijbehorende statistieken die blijven echoën: tachtig procent van de joden uit Nederland zijn gedeporteerd en vermoord. Maar dit boek gaat niet over statistieken. Dit boek gaat over één leven. Eén moeder. Eén fotograaf. Dat ditzelfde levensverhaal (met vaak een nóg ellendiger afloop) in miljoenen varianten verteld kan worden, dat is de tragiek die in de statistieken tot uitdrukking komt.

Yishay Garbasz
In My Mother's Footsteps
140 bladzijden
Prijs € 45,00
Hatje Cantz
ISBN 978–3–7757–2398–5
Verschenen maart 2009
Links bij dit artikel: