cadoc.nl, boeken over kunst, fotografie en vormgeving (en nog veel meer)
Being Human: Enigmatic Images of People by Unknown Photographers
Dinsdag 19 mei 2009

Een foto is voor velen de ultieme bevriezing van tijd en ruimte. Een deel van de wereld en een fractie van een seconde zijn vastgelegd voor de eeuwigheid. Voor foto´s waar mensen op voorkomen is het bevriezen van tijd extra zwaarwegend. Mensen verouderen en zullen, uiteindelijk, sterven. Wanneer in een familiealbum de namen en data niet bij een foto zijn geschreven en deze gegevens via mondelinge overlevering verloren zijn gegaan, is een groot deel van de betekenis van de foto verloren gegaan. Het is een vorm van collectieve dementie. In "Being Human: Enigmatic Images of People by Unknown Photographers" staan vele honderden foto´s waarbij niet meer na te gaan is wie deze hebben gemaakt en wie op de foto´s zijn afgebeeld. Toch intrigeren deze foto´s. Misschien juist wel omdat ze vaak niet te herleiden zijn tot plaats, tijd en persoon.

Vraag een willekeurig iemand wat hij uit zijn brandende huis zou mogen redden en in negen van de tien gevallen zullen de fotoalbums in de top vijf terugkomen. Herinneringen aan geliefden, familie en vrienden zijn vaak voor altijd verbonden aan hun opnamen. Door de beelden te bekijken en de bijbehorende herinnering weer op te diepen, blijft de herinnering zelf bestaan. Met het verdwijnen van de beelden dreigen ook de herinneringen meegesleurd te worden. Andersom kan natuurlijk ook. Beelden die blijven zonder dat er herinneringen aan verbonden zijn. U kent vast de ervaring waarbij u een lijvig vakantiealbum van iemand anders moest doorwerken. U heeft geen herinnering aan deze beelden, ze zeggen u niets. Ondanks dat er bij het doorbladeren van het boek iemand over uw schouder een enthousiast verhaal afsteekt. Toch zijn er beelden die ondanks een gebrek aan persoonlijke binding, wel fascineren.

 Uit: Being Human: Enigmatic Images of People by Unknown Photographers
Uit: Being Human: Enigmatic Images of People by Unknown Photographers

Wat maakt een anonieme foto dan fascinerend? Dat is niet zo één–twee–drie te verklaren. Wanneer je het boek Being Human doorbladert dan zie je stuk voor stuk foto´s waar je oog langere tijd op blijven hangen. Maar om onder woorden te brengen waardoor dat komt, valt nog niet mee. Misschien is een mogelijke verklaring dat de foto´s een beroep doen op ons collectieve geheugen, onze collectieve ervaringen en universele gevoelens.

 Uit: Being Human: Enigmatic Images of People by Unknown Photographers
Uit: Being Human: Enigmatic Images of People by Unknown Photographers

Neem nu de bovenstaande foto van de vier zusjes (neem ik maar aan) die rond de kist staan met daarin hun pas overleden zusje. Je weet niet of deze feiten allemaal kloppen, je neemt het maar aan. Maar stel dat het zo is. Je kunt je de overweging van de ouders om deze foto te maken wel voorstellen: het is de laatste kans om alle dochters op één foto te vereeuwigen. De vraag blijft of je het zelf zou hebben gedaan. Je denkt ook de ongemakkelijke uitdrukking bij de andere, overgebleven, dochters te zien. Maar zegt misschien nog meer over je eigen gevoelens. Je beseft je tegelijkertijd dat, met grote waarschijnlijkheid, alle kinderen op de foto al zijn overleden aangezien de foto omstreeks 1880 is gemaakt.

Misschien is er nog een reden te noemen waarom deze foto´s zo tot de verbeelding spreken. Ze zijn genomen op een bepaalde plek en op een bepaald moment. Maar het exacte hoe en wanneer is vaak niet meer te achterhalen. Er is dus volop ruimte aan de kijker om zelf een verhaal om de foto´s heen te bouwen. Voor een (amateur)–historicus is iedere foto een braakliggend terrein waar hij aan de hand van enkele sterk tijdgebonden hints iets meer over de foto gewaar kan worden.

 Uit: Being Human: Enigmatic Images of People by Unknown Photographers
Uit: Being Human: Enigmatic Images of People by Unknown Photographers

De verzameling foto´s in "Being Human: Enigmatic Images of People by Unknown Photographers" laat ook zien hoe relatief het begrip "vereeuwigen" is. Ja, de foto´s zullen tot in lengte van tijden blijven bestaan maar de verhalen achter de foto´s, de namen achter de onbekende gezichten, zullen voor altijd verloren zijn en blijven. De namen en gezichten van degene die deze foto´s hebben gemaakt, blijven óók onbekend. De anonieme fotografen hebben een product achtergelaten dat alleen aan de hand van de kwaliteiten van de foto zelf beoordeeld kan worden. De naam achter de foto en de namen van de geportretteerden doen er niet toe. De verzamelaar van dit soort foto´s is geheel op zichzelf en zijn eigen smaak aangewezen. Voor verzamelaars is dat een heerlijk verfrissende blik: geen dwingende catalogi, geen grote namen maar alleen je eigen smaak waar je op terug kan vallen.

Robert Flynn Johnson en Alexander McCall Smith
Being Human: Enigmatic Images of People by Unknown Photographers
208 bladzijden
Prijs £ 19,95
Thames and Hudson
ISBN 978–0500543726
Verschenen april 2009
Links bij dit artikel: