Toen ik bijna twintig geleden voor het eerst een kunstenaarsatelier betrad, was dat in het kader van de opleiding aan de Design Academy (toen nog gewoon de Akademie voor Industriële Vormgeving) in Eindhoven. De leraar die schilderles gaf, nam ons, zijn leerlingen, mee op excursie naar een bevriende kunstenaar. Hij wilde ons laten zien hoe een atelier er uit zag en hoe een kunstenaar werkte. We kregen strikte instructies om niet teveel te zeuren, nergens aan te komen en ons te beseffen dat dáár, in dat atelier, hét gebeurde. Met groot ontzag betraden we vervolgens de verbouwde fabriekshal. Ik had aanzwellende violen verwacht, een verdekt opgestelde muze en "grondstoffelijke trillingen". Maar nee, niets van dat alles. De gewekte verwachtingen werden niet waargemaakt: het atelier bleek een gewone werkruimte te zijn en voor de gelegenheid keurig opgeruimd waarbij alle halffabricaten buiten zicht waren geplaatst. Hans de Bruijn neemt ons in het boek "Atelier. Vijftig kunstenaars–portretten" aan de hand in de werkruimtes van vijftig toonaangevende kunstenaars van dit moment. En deze keer is de excursie wél inspirerend.

Hans de Bruijn speelde al langere tijd met de gedachte om een fotoserie maken van toonaangevende hedendaagse Nederlandse kunstenaars in hun atelier. In de afgelopen twee jaar heeft hij vijftig van hen geportretteerd. Wat mag je van zo´n serie portretten verwachten? Kunstcriticus Hans den Hartog Jager schrijft in de inleiding wat je vooral niet moet verwachten. Zo moet je niet verwachten dat het stereotype beeld wordt bevestigd van een atelier als een bijna heilige plaats. Geen magie en geen "grondstoffelijke trillingen". Wat we wel te zien krijgen is een grote variëteit in ateliers. En een blik in het dagelijkse werk van kunstenaars. Want je zou bijna vergeten dat kunst maken ook werk is.

Atelier van Charlotte Dumas, Hans de Bruijn. Atelier. Vijftig kunstenaars–portretten (99 Uitgevers, 2009)

Opvallend, maar niet verwonderlijk, is het om te zien dat iedere kunstvorm een eigen verschijningsvorm kent als het om ateliers gaat. Schilders met wanden vol doeken en tafels vol verf en gereedschappen. Beeldhouwers met bankschroeven, lasapparaten en takelinstallaties. Conceptuele kunstenaars met een bureau, een computer en een rijtje boeken. Maar bovenal zie je de grote individuele verschillen. Geen wonder met kunstenaars die qua werk en werkwijze zo uiteenlopend zijn als Armando, Marc Bijl, Tom Claassen, Joost Conijn, Anton Corbijn, René Daniëls, Iris van Dongen, Charlotte Dumas, Natasja Kensmil, Job Koelewijn, Erik van Lieshout, Hellen van Meene en Erwin Olaf. Om maar enkele van de vijftig in het boek opgenomen kunstenaars te noemen...

Het meest spannend zijn de ateliers die vol staan met kunstwerken–in–wording. Zoals het atelier van Co Westerik. Een in mijn ogen zeer net, opgeruimd atelier. Daar staan enkele schilderijen te wachten op voltooiing. Je gaat kijken wat er dan nog aan ontbreekt. Wat maakt het schilderij af? Alleen Co Westerik zelf weet het. Hij heeft in zijn hoofd hoe het schilderij er uiteindelijk uit moet zien. Het atelier van Natasja Kensmil staat aan het andere eind van het "netjes"–spectrum. Haar schildersatelier is op het oog een chaos van papier, tekeningen, verf en boeken met aan iedere wand één of meerdere schilderijen. Je denkt dezelfde woestheid te zien als in haar schilderijen.

Atelier van Natasja Kensmil, Hans de Bruijn. Atelier. Vijftig kunstenaars–portretten (99 Uitgevers, 2009)

De foto´s van de ateliers nodigen ook uit om op zoek te gaan naar details. Zo zie je Armando werken aan een nieuw doek. Naast hem ligt een heel regiment aan verftubes met in het midden een verfblik waarop met zwierige letters "Goya" staat. Dat kan geen toeval zijn. Of in het atelier van Barbara Visser. Op een voor de boekenkast genomen portret kun je op zoek gaan naar de boeken die mogelijk een rol hebben gespeeld bij de werken die ze eerder heeft gemaakt. Of nog gaat maken.

Hoewel de inleider, Hans den Hartog Jager, vanaf de eerste bladzijden de mogelijke verwachtingen tempert, hoop je toch een glimp op te vangen van een Goddelijke Vonk: hét moment waarop een kunstwerk tot stand komt. Je wilt niet alleen dichter bij de kunstenaar komen, je wilt ook meer weten over de manier waarop een kunstwerk tot stand komt. De lezer/kijker wordt op zijn wenken bedient: de foto´s van ieder atelier worden vergezeld van een beschrijving van de werkwijze van de kunstenaar die er werkzaam is. Wat zijn of haar werkritme is, of er muziek te horen is tijdens het werken, zo ja, welke dan, en waarom het atelier zo ingericht is. Daardoor denk je toch dichter bij de kunstenaar en zijn werk te komen. Dat is ook de grote kracht van "Atelier. Vijftig kunstenaars–portretten": dat je denkt net iets meer te weten van je favoriete kunstenaar nu je een kijkje in hun keuken hebt mogen nemen.