Over aandacht heeft fotograaf Thomas Ruff niet te klagen. Hooguit dat hij teveel aandacht krijgt. Alleen al het eerste half jaar van 2009 verschenen er drie boeken over zijn werk: één over zijn project met JPEGS, één over zijn allerlaatste projecten Cassini en Zycles en één naar aanleiding van de tentoonstelling die dit moment te zien is in het Museum für Neue Kunst in Freiburg. Op deze tentoonstelling worden werken getoond uit Ruff´s gehele loopbaan tot nu toe maar de nadruk ligt op de foto´s die hij in de omgeving van zijn geboortestreek heeft gemaakt. Back to the roots dus met Thomas Ruff in "Schwarzwald. Landschaft", een boek dat je als geen ander boek doet realiseren wat Ruff met beelden doet.
Met de tentoonstelling "Schwarzwald. Landschaft" en de gelijknamige catalogus gaan we terug naar de omgeving waar Thomas Ruff is opgegroeid. Het is ook de omgeving waar Ruff zijn opleiding heeft genoten. Op de Kunstakademie Düsseldorf was Ruff één van de studenten van het fotografenechtpaar Bernd and Hiller Becher. Zij werden internationaal bekend door hun zwart–witfotografie waarbij ze seriematig foto´s maakten van vakwerkhuizen en industriële installaties zoals watertorens, koeltorens en liftschachten. Hun foto´s zijn ontdaan van iedere emotie en werden technisch perfect uitgevoerd. Belichting, compositie, perspectief, omgevingselementen: met alles werd rekening gehouden. Toeval en subjectiviteit waren uitgesloten. Hun aanpak werd overgenomen door leerlingen die ondertussen zelf ook naam hebben gemaakt: Andreas Gursky, Thomas Struth, Candida Höfer en dus ook, Thomas Ruff.
Interieur 4A, 1979 (Zell am Harmersbach) 27,5 x 20,5 cm © VG Bild–Kunst, Bonn uit: Thomas Ruff. Schwarzwald. Landschaft (Verlag für moderne Kunst Nürnberg, 2009)
Met de tentoonstelling en het boek is iets bijzonders aan de hand. Het is de eerste tentoonstelling van Ruff´s werk in het museum in zijn geboortestreek. Hij wordt in de inleiding dan ook geroemd als de lokale–kunstenaar–die–bekend–is–geworden. De ironie is natuurlijk dat het gevoel dat uit de introductie spreekt, zeg maar trots, helemaal niets terug te vinden is in de beelden die beelden die Ruff heeft gemaakt. Geheel volgens de uitgangspunten van zijn leermeesters zijn alle foto´s die hij heeft gemaakt van het Zwarte Woud, de lokale interieurs en de boerenstallen geheel ontdaan van emoties. Technisch perfect, dat wel. Maar toch proef je de afwezigheid van ieder sentiment.
Daardoor gebeurt er iets bijzonders met deze foto´s in zo´n lokale setting. Zoals ik een vorige keer al schreef, maakt Ruff beelden. Foto´s zijn beelden en een fototoestel is "slechts" een middel. Je gaat onwillekeurig op zoek naar emoties in de beelden die hij van zijn lokale omgeving heeft gemaakt. Je wilt bijna dat hij zichzelf verraadt en zijn leermeesters verloochent door iets van heimwee, afscheid, wat voor gevoel dan ook door te laten schemeren in de beelden die herinneren aan zijn jeugd, ouders, vrienden en familie. Maar er is niets van dat alles. Kale, bijna harteloze foto´s. Je voelt jezelf, ik althans, afstand nemen van de foto´s.
Jungbullen, 1994, ieder 16 x 16 cm © VG Bild–Kunst, Bonn uit: Thomas Ruff. Schwarzwald. Landschaft (Verlag für moderne Kunst Nürnberg, 2009)
Bij de foto´s die écht beelden zijn en waarbij je geen persoonlijke band vermoedt tussen de fotograaf en zijn onderwerp en ze ook niet zelf heeft vastgelegd, bijvoorbeeld de foto´s van sterrenhemels of verre planeten, gebeurt er juist wel iets. Daar transformeert de kunstenaar Ruff kale harteloze beelden tot tot de verbeelding sprekende scenes. Foto´s van sterrenhemels worden tot een reusachtig formaat opgeblazen waardoor je je verliest in de eindeloosheid van het helaal. Foto´s van de planeet Saturnus die zijn gemaakt door de Cassini–Huygens satelliet geeft hij fantasieprikkelende kleuren. Bij deze van oorsprong puur zakelijke, op feitelijkheden gerichte foto´s voel je je juist geen afstand nemen maar heb je het gevoel dat je nader tot iets komt wat eigenlijk onbenaderbaar was.
Thomas Ruff – CASSINI 01 (2008), 2006 uit: Thomas Ruff. Oberflächen und Tiefen (Verlag für moderne Kunst Nürnberg, 2009)
Dát is het raadselachtige van het werk van Ruff. De emotieloosheid die in de kale registratie zit, verraadt al een standpunt op zich. Beelden worden door Ruff aangekleed of uitgekleed in zijn poging om tot een beeld te komen. Maar de kijker staat nooit zonder gevoelens tegenover een beeld. De kijker wordt door Ruff gemanipuleerd in zijn beleving van het beeld door kleur, stijl en formaat. Ruff laat zien dat door de afwezigheid van iets, in dit geval emotie, de aandacht juist dáár naar uitgaat. Maar de spreekwoordelijke bal ligt op de andere helft van het speelveld. Niet de fotograaf maar de kijker moet iets met zijn of haar ervaringen en gevoelens. Daar heeft de fotograaf verder geen boodschap meer aan. Die heeft zijn werk gedaan door de beelden wereldkundig te maken. Saturnus, sterrenstelsels of het Zwarte Woud, het is hem om het even.
Deze publicatie verscheen als catalogus bij de gelijknamige tentoonstelling in het Museum für Neue Kunst Freiburg. Daar zijn de werken van 19 juni tot en met 27 september 2009 te bewonderen.
Thomas Ruff (foto's), Christiane Grathwohl–Scheffel, Jochen Ludwig (tekst)
Schwarzwald. Landschaft.
80 bladzijden
Prijs € 24,00
Verlag für moderne Kunst Nürnberg
ISBN 978–3–941185–51–7
Verschenen juni 2009