Caldic Collectie - Artists' Books
Maandag 17 augustus 2009

Omslag van Caldic Collectie – Artists' Books (Waanders, 2009)Van 21 mei 2009 tot en met 30 augustus 2009 is in Museum de Fundatie de collectie kunstenaarsboeken van Joop van Caldenborgh te bewonderen. Bij de tentoonstelling verscheen bij uitgeverij Waanders een tentoonstellingscatalogus, "Caldic Collectie – Artists' Books", die een prachtige doorsnede toont van het kunstenaarsboek in de twintigste eeuw en later.


Genieten van een kunstenaarsboek is een privéaangelegenheid. Je gaat als het ware een één op één relatie aan met het kunstwerk dat je in je handen houdt of voor je op tafel ligt. Je bepaalt zelf hoe lang je het boek bewondert, waar je dat doet en waar je je ogen langer op laat rusten. Genieten van een kunstenaarsboek is een eenzame daad. En wanneer je van zo veel moois geniet, kan het voelen als een vorm van egoïsme: al dat moois, voor jou, alleen.


Het is daarom niet verwonderlijk dat er een moment komt dat je je liefde wilt delen met anderen. Dat is precies wat Joop van Caldenborgh, de grondlegger en naamgever van de verzameling kunstenaarsboeken, heeft ervaren. Vandaar dat een deel van de Caldic collectie voor het grote publiek beschikbaar is gesteld.


Foto van het  tentoongestelde boek Jazz van Henri Matisse in Museum de Fundatie
Foto van het tentoongestelde boek Jazz van Henri Matisse in Museum de Fundatie

U zult uiteraard niet helemaal de ervaring hebben die je als eigenaar zelf wel hebt. De fysieke ervaring ontbreekt: je ziet de boeken maar raakt ze doorgaans niet aan laat staan dat je er aan kunt snuiven. Daar zit doorgaans toch een deel van de charme in. Het voelen van een boek voegt iets toe. Het zachte perkament, een fluwelen band, geschept papier. Of de geur van een boek. Wat ruik je? De band, het papier, de lijm? Alles draagt bij aan de ervaring. Toch blijft de grootste aantrekkingskracht van een kunstenaarsboek de combinatie van tekst en beeld.


Wat nu precies een kunstenaarsboek is en wat niet, valt moeilijk uit te leggen. De meest eenvoudige uitleg zou zijn dat een kunstenaarsboek een kunstwerk is waarbij het boek als expressiemiddel is gekozen. Het moet dus meer zijn dan een praatje–bij–een–plaatje of een plaatje–bij–een–praatje. Dat zijn geïllustreerde boeken. Bij een kunstenaarsboek moet er iets gebeuren tussen tekst en beeld. Idealiter ontstaan tekst en beeld tegelijk en bestaat de één niet zonder de ander. In de Caldic Collectie zijn wat dat betreft enkele klassieke voorbeelden van kunstenaarsboeken te vinden. Zoals "Jazz" van Henri Matisse of "Klänge" van Wassily Kandinsky.


Foto van een pagina tekst en illustratie uit Kandinsky's Klänge
Foto van een pagina tekst en illustratie uit Kandinsky's KlängeKlänge

Beide boeken zijn typische voorbeelden van kunstenaarsboeken zoals die vanaf 1900 tot 1950 werden gemaakt. Ze werden gedrukt in een kleine oplage (maximaal 500 exemplaren), werden genummerd en gesigneerd en er werd vaak gebruikgemaakt van de beste materialen die er op dat moment voor handen waren. Deze boeken zijn schaars en uitermate kostbaar: er zal een zeer riant gevulde portemonnee meegebracht moeten worden (u moet denken aan een bedrag van vijf of zes cijfers) om het te kunnen bemachtigen. Als deze boeken al op de markt komen...


De kracht van de Caldic Collectie zit hem niet zo zeer in de aanwezigheid van dit soort boeken. Het zijn boeken die algemeen als kunstenaarsboeken bekend staan. Ze zijn gevierd en gelauwerd door verzamelaars, musea en catalogi. Hoewel prachtig en waardevol, zijn ze niet de meest spannende boeken van de collectie. De kracht van de Caldic Collectie zit hem in de meest recent uitgeven werken. Daar komt het namelijk op de persoonlijke smaak en voorkeuren van de verzamelaar aan. Wat mag wel deel uitmaken van de verzameling en wat niet?


Boeken van David Bunn, in dit geval  'The Sea is a Magic Carpet'
Boeken van David Bunn, in dit geval 'The Sea is a Magic Carpet'

Spannend en speels is bijvoorbeeld de aanwezigheid van de boeken van David Bunn. Als in 1990 de centrale stadsbibliotheek van Los Angeles overgaat op een digitale kaartenbak, koopt David Bunn de dan overbodig geworden analoge kaarten. Twee miljoen stuks. Hij gebruikt de kaarten om gedichten te laten ontstaan. Hij neemt een willekeurige kaart met daarop een titel van een boek uit zijn schier oneindige voorraad. De titels die volgen op de toevallig gekozen kaart, bepalen de volgorde van het gedicht. Het onderstaande gedicht komt uit de bundel Discipline and Bayonets die hij in 1996 uitgaf:

After your deer is down
after your heart attack
after you"re out
after you"ve said goodbye
after you"ve said I do


Dát zijn de boeken die verrassen en van de collectie als geheel iets bijzonders maken. In het boek en in de collectie zelf staan deze nieuwe uitgaven en de klassieke kunstenaarsboeken gebroederlijk naast elkaar. Er bestaat altijd het risico dat een verzameling bij uitbreiding uitwaaiert tot een onsamenhangend geheel maar daar lijkt bij deze collectie geen sprake van te zijn. De kans is groter dat de Caldic Collectie groter én samenhangender wordt. Zullen we de volgende afspraak voor een tentoonstelling van de collectie over een jaar of tien alvast in de agenda noteren?


De catalogus "Caldic Collectie – Artists' Books" is een prachtig naslagwerk geworden voor boeken– en kunstliefhebbers. Suzanne Swarts, de conservator van de Caldic collectie, heeft de boeken overduidelijk met veel kennis van zaken beschreven. De beschrijvingen maken ook duidelijk wat zo bijzonder is aan een bepaald boek en wat in feite de toegevoegde waarde van het boek aan de collectie is. De vele kleurenfoto´s van de besproken boeken en reproducties van handtekeningen van kunstenaars maken het boek tot een aantrekkelijk geheel.


Suzanne Swarts
Caldic Collectie – Artists' Books
128 bladzijden
Prijs € 19,95
Uitgeverij Waanders
ISBN 978–9040086298
Verschenen mei 2009
Links bij dit artikel: