Gerhard Richter. A life in Painting
Dinsdag 27 april 2010

Omslag van Gerhard Richter. A life in Painting (University of Chicago Press, 2010)De oorspronkelijk in het Duits verschenen biografie verscheen al eerder in 2002 en onlangs verscheen de Engelse vertaling. Dat is een uitkomst voor een ieder die het Duits niet machtig is maar ook bepaalde achtergronden uit de Duitse geschiedenis niet helemaal scherp op het netvlies heeft. Want de Engelstalige versie van de biografie heeft zich niet alleen beperkt tot het zuiver tekstueel vertalen van het Duitse origineel maar licht ook een aantal Duitse feiten uit de geschiedenis toe die relevant zijn geweest in het leven & oeuvre van Gerhard Richter.

Dietmar Elger was eigenlijk de meest ideale kandidaat om Gerhard Richter´s biografie te schrijven. Zo organiseerde hij eerder de tentoonstelling Landschaften in 1998, publiceerde hij het boek Gerhard Richter. Firenze in 2001 en is hij sinds 2006 de archivaris van het Gerhard Richter Archiv in Dresden. Elger heeft zijn kennis en ervaring weten om te zetten in een zeer leesbare biografie die weliswaar de positieve eigenschappen heeft van Duitse Gründlichkeit maar die niet verzandt in ellenlange uitweidingen.

In minder dan vierhonderd pagina´s weet Elger een samenhangend beeld te schetsen over de schilder Gerhard Richter. Hij bespreekt zo her en der het leven van de persoon Richter maar de nadruk ligt op de ontikkeling van Richter als schilder. Wat Elger gelukkig ook heeft nagelaten is het kapotpsychologiseren van de mogelijke verbanden tussen de biografische details van schilder en het werk dat hij heeft gemaakt. Alleen wanneer het onomstotelijk vaststaat welk verband er is tussen mens en werk, wordt dit besproken.

Dietmar Elger doet dit bijvoorbeeld voortreffelijk door het tegenover elkaar plaatsen van de schilderijen Onkel Rudi (1965) en Horst mit Hund uit datzelfde jaar. Beide schilderijen zijn gemaakt in grijstinten naar een fotografisch voorbeeld waarbij het scherpe beeld van de foto door Richter in olieverf bewust is vervaagd. Op het eerste schilderij zien we de stralend lachende oom van Richter in zijn Nazi–uniform. De glimlach en de fierheid op het uniform staan in schril contrast met de geschiedenis: hij wordt gedood in de eerste dagen van de Tweede Wereldoorlog. Op de tweede foto zien we zoals de titel aangeeft Horst met zijn hond. Wat de titel niet verraadt is dat Horst de vader van Richter is. Hij overleefde de Tweede Wereldoorlog, bracht een groot deel van de oorlog door in de relatieve veiligheid als krijgsgevangene en kwam ruim een jaar na de beëindiging van de oorlog weer bij zijn vrouw en jonge zoon. Hij werd niet meer gemist en kreeg een allesbehalve hartelijk welkom. Horst oogt met zijn ronde hoofd, piekhaar, gekke sjaal en dameshond nogal clowneske. Zeker wanneer je beeld plaatst naast de stoere oom Rudi.

Het boek is sowieso zeer ruim geïllustreerd en voorzien van kwalitatief goede reproducties. Dat klinkt misschien vanzelfsprekend maar toch zie je regelmatig dat bij biografieën (zelfs van beeldend kunstenaars en fotografen) wordt beknibbeld op de kwaliteit van het beeldmateriaal. Gelukkig niet in Gerhard Richter. A life in Painting. In woord en beeld zijn de soms plotselinge stijlovergangen van Richter te volgen. In een enkel geval wordt zelfs een groot deel van één van Gerhard Richter´s schilderijenserie getoond, zoals die van de geruchtmakende serie 18. Oktober 1977 waarin hij op vijftien schilderijen enkele daders van de Rote Armee Fraktion heeft afgebeeld.

Dietmar Elger laat door een goede toelichting van de ontwikkelingen die het oeuvre van Richter heeft doorgemaakt, zien dat nieuwsgierigheid naar schilderen en de mogelijkheid om je uit te drukken in schilderkunst de grootste drijfveren zijn van Gerhard Richter. Het verklaart de voortdurende zoektocht van Richter om zich in verf uit te drukken en de bijbehorende honger naar innovatie. Geluiden die roepen dat de schilderkunst dood is of ten dode is opgeschreven pareert Richter met verve. Duchamp die na het schilderen van zijn bekende schilderij Nude Descending a Staircase No. 2 (1912) wordt bevochten met het prachtige schilderij Ema [Akt auf einer Treppe] (1966). Fluxus kunstenaars die beweren dat schilderen te "bourgeois" is, worden getrakteerd op adembenemende landschappen.

In de loop der jaren heb ik meerdere boeken over de Duitse kunstenaar Gerhard Richter besproken. Telkens verbaasde je je weer over Richters" veelzijdigheid: naar foto´s geschilderde beelden, grootschalige abstracte schilderijen, overschilderde foto´s, aquarellen, tekeningen, een film, enzovoorts. Iedere monografie belicht weer een ander, specifiek onderdeel van Richters" oeuvre. Daardoor ontbrak, bij mij althans, de grote lijn die in zijn werk te ontdekken valt. Met de uitstekende biografie Gerhard Richter. A life in Painting van Dietmar Elger is dat hiaat gevuld. Met een vlotte pen, enorme kennis van zaken en een gezonde dosis nuchterheid weet Elger de carrière van Richter tot nu toe te schetsen. Een aanrader.

Dietmar Elger (vertaling uit het Duits door Elizabeth M. Solaro)
Gerhard Richter. A life in Painting
408 bladzijden
Prijs $ 45,00
University of Chicago Press
ISBN : 9780226203232
Verschenen februari 2010
Links bij dit artikel: