Meer en meer komen we ongemerkt en ongevraagd in beeld. We worden blootgesteld aan het wakende oog van bewakingscamera's op straat, in winkels en in het openbaar vervoer. Nog nooit was het zo eenvoudig om een medemens op beeld vast te leggen met, bijvoorbeeld, een mobiele telefoon en zijn of haar beeld via internet te verspreiden. In het boek Exposed: Voyeurism, Surveillance and the Camera dat eerder dit jaar verscheen naar aanleiding van de gelijknamige tentoonstelling in het Tate Modern, wordt het verhaal van deze blootstelling op een prachtige manier verteld aan de hand van vele bekende en minder bekende foto's en dito fotografen.
Bij bepaalde Afrikaanse stammen stond het fotograferen van een individu gelijk aan het wegnemen van zijn of haar ziel, een gedachte die lange tijd nodig had om te slijten. En wie betrapt zichzelf niet op de gedachte dat er iets van hem of haar is weggenomen wanneer je onverwacht op de foto bent gekomen. Je wilt de regie hebben over het zelfbeeld dat je naar buiten wilt brengen.
Ron Galella: What Makes Jackie Run? (1971) uit: Exposed: Voyeurism, Surveillance and the Camera (Tate Modern, 2010)
Aan de andere kant hoort nieuwsgierigheid ook bij de menselijke aard. Hele volksstammen kijken uit naar nieuwe kiekjes van de door hun bewonderde of vergruisde beroemdheden. Deze beroemdheden hebben een duidelijke haat-liefde verhouding met het medium fotografie. Beroemd worden, zijn en blijven gaat tegenwoordig niet meer zonder het beeld. Tijdens hun optredens op rode lopers tonen zij zich op hun paasbest en nemen een pose aan waarmee de wereld hun mag zien. Maar daarbuiten is fotografie vaak een ongewenst element, waarvan de paparazzi de personificatie vormen. Gewapend met camera en telelens zijn de sensatiefotografen dag en nacht op jacht naar nieuwe beelden van de iconen van vandaag. Eén van de tot de verbeelding sprekende beelden in het boek is de foto die Ron Galella in 1971 maakte van Jackie Onassis in New York's Central Park. De suggestie wordt gewekt dat ze voor de camera vlucht. Ironisch is dat het afwerende gebaar, of dit nu wegrennen of het voor de camera houden van een hand is, de authenticiteit van de opname alleen maar verhoogt.
Harry Callahan: Untitled (Atlanta) (1984)
uit: Exposed: Voyeurism, Surveillance and the Camera (Tate Modern, 2010)
Exposed: Voyeurism, Surveillance and the Camera besteedt ook aandacht aan hetgeen we liever niet zouden zien maar waar we toch ongewild door worden aangetrokken: geweld en gruwelijkheden. Niets voor niets worden de beelden die Abraham Zapruder maakte van de aanslag op John F. Kennedy keer na keer uitgezonden. En telkens weer kijk je gefascineerd naar de onwerkelijkheid van die beelden. Het is wellicht het zoeken naar bevestiging dat bepaalde zaken écht hebben plaats gevonden dat je blijft kijken. Zoals de bekende foto van Malcolm Brown van een Boedistische monnik die zichzelf in brand heeft gestoken als protest tegen de toenmalige Vietnamese regering (1963). Of de een foto uit hetzelfde land maar dan vijf jaar later van de executie van een Vietcong officier. Het boek staat boordevol met dit soort foto's die we herkennen en dus vele malen eerder hebben gezien maar afkomstig zijn uit een wereld waar we het liefst geen deel van uitmaken. De foto's maken ons duidelijk dat dit echter wel het geval is.
Weegee: Lovers At The Palace Theatre (circa 1940)
uit: Exposed: Voyeurism, Surveillance and the Camera (Tate Modern, 2010)
Exposed: Voyeurism, Surveillance and the Camera onderzoekt ook de grenzen tussen het 'nuttige' en kunstzinnige gebruik van fotografie in relatie tot de thema's van het boek. Projecten van Thomas Ruff (Nacht (1994)), Sophie Calle (serie The Hotel (1981)) en Thomas Demand komen daarbij aan de orde. Fotografie als hulpmiddel bij feit en fictie : Exposed: Voyeurism, Surveillance and the Camera is wat dat betreft een boeiende >dwarsdoorsnede.
Sandra S. Philips (samenstelling)
Exposed: Voyeurism, Surveillance and the Camera
256 bladzijden
Prijs £ 29,99
Tate Modern
ISBN 9781854379252
Verschenen mei 2010