Gerhard Richter (1932) kennen we als een kunstenaar die zich voornamelijk bezighoudt met grote abstracte schilderijen, geëngageerde fotorealistische werken en overschilderde foto's. Richter heeft ook een heel andere kant: landschappen. Als het niet om een werk van Richter zou gaan, zou je deze landschappen romantisch noemen. Dramatische bergtoppen, zeeën met indrukwekkende wolkenpartijen en glooiende heuvellandschappen lijken op het eerste gezicht atypisch voor Richter.
Al sinds 1965 laat Richter in een gestaag tempo landschapsschilderijen het levenslicht zien. Het is &eaute;én van de weinige genres waarin Richter in de loop der jaren is blijven werken. In totaal staan op dit moment 118 landschapswerken in de online oeuvre-catalogus van Gerhard Richter vermeld.
Kleine Straße (1987) Uit: Gerhard Richter. Landscapes (Hatje Cantz Verlag, 2011)
De meeste geschilderde landschappen van Richter zijn min of meer getrouwe kopieën naar een fotografisch voorbeeld. Maar het zijn kopieën met meerwaarde. Zo hebben de geschilderde landschappen alleen al door hun grote(re) formaat een veel grotere impact op de kijker. Voor de kijker is het ook direct duidelijk dat een foto als voorbeeld heeft gediend. De realistische basis is door onder andere kleur en uitsnede nog aanwezig en tegelijkertijd gaat een deel van de realiteit verloren omdat het beeld in een ander medium is overgezet. Hierdoor is het meer een object, een tastbaar kunstwerk geworden en minder een (objectieve) weergave. Ook verliezen de landschappen bij het toenemende formaat hun scherpte. Richter versterkt dit effect nog eens waardoor het lijkt alsof je de landschappen door een matglas bekijkt. Zo voelt het ook: alsof er iets tussen de kijker en het landschap in staat.
Haus Sohl (1972) Uit: Gerhard Richter. Landscapes (Hatje Cantz Verlag, 2011)
Landschap, werkelijkheid en realisme lijken vanzelfsprekend samen te komen in Richter's werken. Dat dit maar schijn is, voor Richter is een schilderij niet vanzelfsprekend een representatie van de werkelijkheid zoals ook blijkt uit dit volgende citaat:
Of course, pictures of objects also have this transcendental side to them. Every object, being part of an ultimately incomprehensible world, also embodies that world; when represented in a picture, the object conveys this mystery all the more powerfully, the less of a 'function' the picture has.
Gerhard Richter (1982)
Richter heeft niet altijd hetzelfde beweerd over zijn landschappen. In 1970 antwoordde hij op een vraag waarom er opeens landschappen opdoken in zijn oeuvre eenvoudig met "I felt like painting something beautiful". Richter maakt het zijn biografen niet eenvoudig.
In 1986 deed hij er nog een schepje bovenop. Landschapsschilderijen waren onwaarheden:
Of course my landscapes are not only beautiful or nostalgic, with a Romantic or classical suggestion of lost Paradises, but above all untruthful [...] and by untruthful I mean the glorifying way we look at Nature - Nature, which in all its forms is always against us because it knows ne meaning, no pity, no sympathy, because it knows nothing and is absolutely mindless, the total antithesis of ourselves, absolutely inhuman.
Gerhard Richter (1986)
Hoe het ook zij, Richter en zijn biografen hebben veel woorden, excuses bijna, nodig om de landschapswerken te kunnen verenigen met Richter's overige werk.
Gehöft (1999) Uit: Gerhard Richter. Landscapes (Hatje Cantz Verlag, 2011)
Schoonheid is niet langer een kunstzinnige waarde, er moet een dieper liggende reden zijn om deze werken te maken en die moeten dan ook nog eens op één lijn liggen met het overige werk binnen Richter's oeuvre. Tegenstellingen binnen een oeuvre lijken wel een zonde net als schildertechnische kwaliteiten. Wie de tekstuele pogingen van de theoretici in het boek om de landschappen van Richter te kunnen duiden voor lief neemt, kan genieten van de mooie (excusez le mot) en ietwat onheilspellende landschappen die op een prachtige manier (zoals we ondertussen van de uitgever gewend zijn) zijn gereproduceerd. Een must voor de liefhebbers van Richter.
Dietmar Elger (samenstelling)Gerhard Richter. Landscapes
176 bladzijden
Hatje Cantz Verlag
ISBN 978-3-7757-2639-9
€ 39,80
Uitgegeven april 2011