Er zijn maar weinig dingen interessanter om naar te kijken dan naar de homo sapiens. Zeker op een terrasje zitten en dan ,onder het genot van koffie of (met dit weer) iets koelers, 'mensen kijken' geeft veel plezier. Constant maak je inschattingen: wie zijn deze personen, waar komen ze vandaan, wat gaan ze doen en welke gedachte hadden ze vanochtend bij het maken van deze kledingkeuze. Zo af en toe jeuken je handen om iets verfrissends met ze te doen. Braaf als je bent neem je nog een slokje van hetgeen voor je staat en laat je blik rusten op de volgende voorbijganger. Bij Paulien Oltheten blijft het niet bij kijken alleen. Deze fotografe heeft alle sociale restricties van zich afgeschut en grijpt zo nu en dan in op het beeld dat ze voor zich ziet door voorbijgangers te vragen of ze willen doen wat zij in gedachte heeft. Het resultaat is onlangs in boekvorm onder de titel Photos from Japan and my Archive gebundeld.
Kijken en zien zijn twee volstrekt verschillende dingen. Kijken is een passieve bezigheid. Er speelt zich iets voor je gezichtsveld af, zonder dat je als kijker je best doet om het in je op te nemen, je eigen te maken. Zien is een veel actievere bezigheid. Zien betekent dat de beelden die je op je netvlies krijgt ook herkent en vervolgens verwerkt. Het bekende zakdetermineerboek van alle in Nederland voorkomende vogels heet niet voor niets 'Zien is kennen'. Zo werkte dat ook bij fotografe Paulien Oltheten. De voor haar bekende beelden die ze in de loop der jaren in schetsboeken, op foto's en op haar harde schijf had vastgelegd, herkende ze in beelden 'in het wild'. Al was daar soms een kleine ingreep voor nodig.
Oltheten heeft oog voor suggestie en de invloed van subtiele veranderingen. De omslag maakt dat direct duidelijk. Aan de linkerkant zien we de man zoals Oltheten hem aantrof: zittend op een bankje in een onberispelijk pak met een enveloppe op schoot waarbij zijn vingertoppen deze voorzichtig lijken te bewaken. Door, op verzoek van Oltheten, het jasje iets over de enveloppe te draperen, ontstaat een licht gewijzigd beeld waar bij de gevoelsmatige ingreep veel groter lijkt dan het fysieke verschil rechtvaardigt.
Het verschil tussen fysieke ingreep en psychologische impact wordt nog groter wanneer Oltheten ingrijpt in een situatie met twee of meer mensen. De marges van sociale conventies blijken vaak centimeterwerk en enkele graden lichaamsrotatie. Grijp je in die gevallen in dan ontstaat een heel andere dynamiek tussen twee personen of een groep. Betekenisloze ruimten tussen mensen worden verdere toenadering opeens spannende ruimten.
Ruimte en afstand spelen voor Oltheten niet alleen een rol tussen mensen maar ook tussen mens en object. Oltheten heeft de spelers van haar Oltheten-toneelspel zo gek weten te krijgen om tassen op een andere manier te dragen dan ze aanvankelijk deden, jassen anders te draperen of railings anders beet te pakken.
De foto's van Oltheten zijn het tegenovergestelde van Wagneriaans bombast. Het zijn de kleine gebaren, de subtiele ingrepen die haar werk zo eigen maken. Ondanks dat ze de wereld als toneel heeft en al haar inwoners een rol toedicht, heeft voor mij haar werk nog het meest poëzie.
Paulien Oltheten