De kans dat u een product van graficus Ootje Oxenaar (1929) in handen heeft gehad, hangt een beetje af van uw leeftijd. Heeft u het gulden-tijdperk nog bewust meegemaakt en die in papiervorm in handen gehad, dan is het vrijwel zeker dat u een geesteskind van Oxenaar door uw vingers heeft laten glijden. Oxenaar was als ontwerper onder andere werkzaam voor de Nederlandsche Bank, waarvoor hij meerdere bankbiljetten ontwierp, waaronder de in het oog springende serie biljetten zonder portretten met de Zonnebloem (50 gulden), de Snip (100 gulden) en de Vuurtoren (250 gulden). In het onlangs bij uitgeverij 010 verschenen boek Ootje Oxenaar. Ontwerper en opdrachtgever, komen uiteraard deze biljetontwerpen aan de orde. Els Kuijpers, de auteur van dit doorwrochte werk, laat Oxenaar niet alleen als ontwerper aan bod komen maar ook als opdrachtgever. En juist in die rol lijkt Oxenaar minstens zo beeldbepalend te zijn geweest als in zijn rol als ontwerper.

Al bladerend word je door de tijd gevoerd. In de kantlijn staat telkens het jaar waar de afgebeelde ontwerpen betrekking op hebben. Van 1955 tot en met 1995 zien we de neerslag van een indrukwekkende carrière. De eerste werken tonen een duidelijk verband met zijn wortels in Den Haag. Zo zijn de eerste kleurige boekomslagen gemaakt voor Haagse uitgevers als Van Goor en Boucher en enkele bladzijden verder staan de ontwerpen die hij maakte voor het Haags Gemeentemuseum. Op de bladzijden die volgen, zijn ook boekontwerpen uit latere jaren te vinden, sommige ontwerpen volgen pas vier decennia later. Toch laten zich al constanten zien: veelzijdigheid en speelsheid.

uit: Ootje Oxenaar. Ontwerper en opdrachtgever (010 publishers, 2011)

Deze constanten zijn ook terug te vinden in grafische ontwerpen die een formeler karakter hebben dan bijvoorbeeld de boekomslagen waarmee Oxenaar eerder mee in aanraking kwam: bankbiljetten. Els Kuijpers schetst hoe het formele karakter van het product zijn weerslag had gevonden bij de bedrijfscultuur van de twee instituten die verantwoordelijk waren voor het ontwerp, de productie en de verspreiding van de bankbiljetten, De Nederlandse Bank en de drukker Joh. Enschedé, en hoe haaks deze stond op het karakter van Oxenaar. Ondanks deze tegenstelling zou Oxenaar van 1965 tot ver in de jaren tachtig blijven werken aan biljetontwerpen.

Oxenaar was wars van conventies in het bankbiljetontwerpproces en stond er bijvoorbeeld op dat hij inzage zou krijgen in de beveiligingstechnieken die de drukker gebruikte en voorzag de doorgaans saaie biljetten van een sprankelend kleurenpalet. Oxenaar bedacht ook de verbintenis tussen coupure en kleur waardoor in één oogopslag het verband tussen kleur en waarde gelegd kon worden. Iets dat ook bij de Euro nu nog wordt toegepast.

uit: Ootje Oxenaar. Ontwerper en opdrachtgever (010 publishers, 2011)

Vanaf de jaren zeventig was hij werkzaam bij de Dienst Esthetische Vormgeving van de PTT, aanvankelijk als adjunct en daarna tot 1994 als hoofd. In deze functie was hij verantwoordelijk voor het gezicht van de PTT in die jaren. Daarbij stond hij in mindere mate zelf aan de ontwerptafel maar had door zijn opdrachtgeverschap wel een flinke vinger in de pap. Zoals bij de vormgeving van de Koninginnezegel, waarop een door Peter Struycken gerasterde foto van Vincent Mentzel prijkt. Deze 'standaard'-zegel kwam niet zonder horten of stoten tot stand zoals ook blijkt uit de ontstaansgeschiedenis die de auteur onder de afgebeelde ontwerpen heeft opgenomen.

Veel van de in het boek opgenomen eindproducten zijn bij een groot publiek bekend. Nieuw en visueel zeer interessant zijn de aanloopontwerpen en de zichtbare wijzigingen die leiden tot het product zoals wij het kennen. Voor mij nieuw en uitermate boeiend is de selectie tekeningen en collages uit de meer dan veertig dagboeken die Oxenaar bijhield tussen 1978 en 1997. Wat mij betreft vraagt dit om een separate boekproductie!

uit: Ootje Oxenaar. Ontwerper en opdrachtgever (010 publishers, 2011)

Els Kuijpers beschrijft in Ootje Oxenaar. Ontwerper en opdrachtgever niet alleen de bijzondere loopbaan van Oxenaar maar en passant ook nog eens de roerige geschiedenis van de grafische vormgeving in de naoorlogse jaren. Op een doorwrochte wijze beschrijft Kuijpers de strijd tussen de bloedgroepen van GKf (Gebonden Kunsten federatie) en de VRI (Vereniging van Reclameontwerpers en Illustrators). Een strijd die zou eindigen doordat de bloedgroepen werden vermengd als gevolg van een fusie: de GVN (Grafische Vormgevers Nederland). Oxenaar is één van de ontwerpers die als winnaar de geschiedenisboeken in zal gaan. In dit rijk geïllustreerde en formidabel door Jan van Toorn en Mart Rozenbeek vormgegeven boek wordt onomstotelijk duidelijk gemaakt waarom.