Een mens buiten de samenleving plaatsen zonder hem te doden, dat is ongeveer de bedoeling van een gevangenis. En om er voor te zorgen dat het verblijf allesbehalve aangenaam is, is het regime vaak streng en de omgeving zeer sober. Beelden van Guantánamo Bay, Robbeneiland, Sing Sing of Alcatraz doemen al snel op. Een gevangenis die in dit rijtje niet misstaat, is tevens onderwerp van het gelijknamige boek van fotograaf Andreas Magdanz: Stammheim. Iedereen die de jaren zeventig van de vorige eeuw bewust heeft meegemaakt, legt direct een verband met de beroemdste gevangenen van dit complex, namelijk de leden van de Rote Armee Fraktion.
Fotograaf Andreas Magdanz heeft een reputatie hoog te houden als het gaat om het documenteren van gebouwen en plekken met een duister verleden. Zo heeft hij eerder op een indrukwekkende wijze Auschwitz-Birkenau en Dienststelle Marienthal in beeld gebracht. Met zijn camera kwam hij op plekken waar niemand anders kon komen. Daarnaast heeft Magdanz in de vingers hoe hij het onmenselijke kan visualiseren. Hij weet onwerkelijke proporties terug te brengen tot iets dat de gemiddelde kijker nog net kan bevatten.
uit: Brasilia met foto's van Lucien Clergue (Uitgeverij Hatje Cantz, 2012)
Dat deed hij ook voor zijn nieuwste project, Stammheim. Het gevangeniscomplex Stammheim staat al vijf jaar op de nominatie om gesloopt te worden. In 2007 werden de eerste plannen voor sloop en de daaropvolgende nieuwbouw gemaakt omdat renovatie te kostbaar zou zijn. Een definitieve beslissing moet genomen worden maar kan niet lang op zich laten wachten. Andreas Magdanz zag zijn kans schoon om ondertussen het gebouw te vereeuwigen en daarmee visueel voor het nageslacht te bewaren. Wederom heeft hij een deel van Duitsland's duistere verleden op een indrukwekkende manier weten vast te leggen. Het boek bevat vele tientallen foto's waar je vanuit je comfortabele stoel al een depressie van krijgt, laat staan wanneer je zelf veroordeeld bent tot deze omgeving van staal, glas en beton.
uit: Brasilia met foto's van Lucien Clergue (Uitgeverij Hatje Cantz, 2012)
Alleen Duitsers zijn is staat om zo'n functioneel en sober gebouw neer te zetten. Het zijn Andreas Magdanz' eigen woorden. Alsof de harteloosheid van daders die achter tralies zitten, in ieder aspect van het gebouw haar weerslag heeft moeten vinden. Dat geldt niet alleen voor het uiterlijk van het gebouw met hoge, kale muren, de beperkte hoeveelheid ramen en de kilometers hekwerk om het complex met aan de bovenzijde een toefje prikkeldraad. Ook de binnenkant van het gebouw is van een angstaanjagende soberheid. Geen spoortje van franje of frivoliteit zul je tussen deze muren aantreffen. Het is een bewaarmachine waar de menselijke maat alleen terug te vinden is in de maatvoering van de deuren, toiletten en bedden.
uit: Brasilia met foto's van Lucien Clergue (Uitgeverij Hatje Cantz, 2012)
Uiteraard heeft Magdanz veel aandacht voor de zevende verdieping van het meest westelijke gebouw van het complex. Het is de locatie waar de leden van de Rote Armee Fraktion verbleven. Eind jaren zeventig van de vorige eeuw waren de leden van deze terreurbeweging verantwoordelijk voor een reeks moordaanslagen en overvallen die de gemoederen jarenlang bezig hielden. Uiteindelijk werden de meeste leden van RAF opgepakt en gevangengezet in Stammheim. Zo verbleef in cel 716 RAF-lid Jan-Carl Jaspe en in 719 verbleven Ulrike Meinhof en Andreas Baader. Hun verblijf onder strikt toezicht kon niet voorkomen dat ze wapens naar binnensmokkelden en dat zowel Ulrike Meinhof, Andreas Baader, Gudrun Ensslin als Jan-Carl Raspe zichzelf doodden in hun cel.
Andreas Magdanz weet de naargeestige sfeer treffend vast te leggen. Zijn haarscherpe zwart-wit foto's verhullen niets. Door zijn beelden, zonder een zweem van effectbejag, raak je in de ban van dit deprimerende complex. De sobere vormgeving van het boek is geheel in lijn met het complex en de foto's die Magdanz heeft gemaakt. Stammheim van fotograaf Andreas Magdanz is een schitterend, indrukwekkend, ontnuchterend geheel dat je niet in de koude kleren gaat zitten.
Tot en met 24 maart 2013 is in Kunstmuseum Stuttgart een deel van foto's te zien die Andreas Magdanz in Stammheim heeft gemaakt.
Lucien Clergue (fotografie en voorwoord), Paul Andreu, Eva-Monika Turck (tekst)
Brasilia
204 bladzijden
ISBN 978-3-7757-3313-7
Prijs € 48,00
Uitgegeven door Hatje Cantz
Verschenen februari 2013