Wanneer er nieuw en tot nu toe onbekend werk van kunstenaar Gerhard Richter wordt aangekondigd dan weet op voorhand al dat je niet weet wat je kunt verwachten. Zijn oeuvre is in de loop der jaren zó omvangrijk en veelzijdig geworden dat het je het onverwachte min of meer wel kunt verwachten. En onverwacht is het boek Gerd Richter: Comic Strip (1962). Want wat we ook hadden verwacht van Gerhard Richter, strips behoorden daar niet toe. Toch heeft Richter zich in zijn vroege jaren als kunstenaar zich beziggehouden met deze 'negende kunst'. Comic Strip (1962) is een reproductie van aantekenboekje dat Richter gedurende zijn academietijd in Düsseldorf heeft gemaakt. Het boekje dat, zoals de titel al aangeeft, omstreeks 1962 is ontstaan, staat boordevol schetsen en aantekeningen die de invloed van kunstenaar Saul Steinberg verraden. Maar Richter zou Richter niet zijn wanneer hij genoegen zou nemen met een imitatie van Steinberg en dus is het resultaat eigen genoeg om het predicaat 'Richter' te dragen.

Gerd Richter: Comic Strip (1962) is bescheiden qua formaat. Als getrouwe reproductie van het originele aantekenboekje is dat geen wonder, het moet immers eenvoudig mee te nemen zijn en dus niet te veel ruimte innemen. Ook de inhoud zelf is onder (streng) toeziend oog van Gerhard Richter zelf exact weergegeven als in het originele boekje. Hierdoor zijn de oorspronkelijke grijstinten, de kleur van het papier en de talloze tekentechnische details behouden gebleven.

De inhoud is surrealistisch in woord en beeld. De bladzijden worden bevolkt door één of meerdere menselijke silhouetten die veel overeenkomsten vertonen met het logo van Sandeman, compleet met breedgerande hoed. Of er een verhaal wordt verteld en zo ja, welk verhaal, wordt aan de hand van de teksten in ieder geval niet duidelijk. Gerhard Richter bedient zich van een expressief maar wat mij betreft volstrekt onleesbaar handschrift. Slechts flarden van woorden zijn herkenbaar maar veruit de meeste zinnen zijn niet meer dan krullerige ornamenten die de illusie van teksten wekken. Wat dat betreft is een vergelijking met de tekenaar Ralph Steadman (hoewel deze pas in de jaren '70 doorbrak) meer op zijn plaats dan met Saul Steinberg.

uit: Gerhard Richter: Comic Strip (1962)

Ook het beeldende verhaal laat zich ook niet als verhaal lezen. Het is sterk anekdotisch waarbij er vooral visueel veel gevarieerd wordt met de silhouettenmannetjes. Ze vormen de rode draad in een onbekend verhaal waar ruimtereizen, speurtochten en circusacts deel van uitmaken. Op speelse wijze stempelt hij niet alleen de mannetjes op papier maar verworden zijn geïnkte handpalmen tot bergen en rotsen.

uit: Gerhard Richter: Comic Strip (1962)

Gerd Richter: Comic Strip (1962) is qua vorm en inhoud volstrekt atypisch binnen zijn gehele oeuvre. Nergens heeft zijn werk het illustratieve karakter behouden dat het hier wel heeft. Toch kan ik de neiging niet onderdrukken om te onderzoeken waar de mogelijke overeenkomsten kunnen zijn tussen dit vroege werk en het latere typische Richteriaanse oeuvre. Met enige goede wil kun je er enkele benoemen. In de eerste plaats is dit niet zo maar een schetsboekje waarbij van de eerste bladzijde al schetsend achteloos naar de laatste bladzijde wordt gemeanderd. Hier wordt een visueel thema volledig en volhardend verkend. Ik mag toch wel zeggen dat dat een typische eigenschap van Richter is. Of het nu gaat om grote abstracte werken, overschilderde foto's, geschilderde abstracties van berglandschappen: al deze thema's zijn van alle kanten door Richter belicht en uitgewerkt. In de tweede plaats zie je dat foutjes zoals vlekken en uitschieters niet worden verdoezeld maar worden uitgenut. Kun je hier wellicht al de ruimte zien die Richter voor het toeval laat om daar vervolgens gebruik van te maken?

Of je je nu laat verleiden tot het prakkezeren over de plaats van dit schetsboek in het gehele oeuvre van Richter of niet, feit blijft dat er met deze fraai verzorgde boekuitgave wéér een nieuwe dimensie is toegevoegd aan zijn werk. Een onverwachte ook. Of misschien ook juist wel weer niet.

Gerhard Richter
Gerd Richter: Comic Strip (1962)
140 bladzijden
ISBN 9783863355081
Prijs € 38,00
Verlag der Buchhandlung Walther König
Verschenen april 2014