Van 18 mei tot en met 7 september 2014 zijn bij Fondation Beyeler Riehen in Basel meerdere series schilderijen van Gerhard Richter te bewonderen. Het is voor het eerst dat zo veel seriematig opgezette werken onder één dak zijn berzameld. Vele bekende werken zijn te bewonderen met diverse thema's waarin Richter heeft gewerkt, zoals landschappen, kleurenschema's, moeder-en-kind, historische onderwerpen en grote abstracte werken. Bij uitgeverij Hatje Cantz verscheen de bijbehorende catalogus, Gerhard Richter: Pictures/Series.

Met de niet-aflatende stroom literatuur over Gerhard Richter is het een wonder dat er telkens weer boeken verschijnen die een nieuw licht weten te werpen op het oeuvre van meesterschilder Gerhard Richter. Dat geldt duidelijk toch ook voor deze begeleidende catalogus van de tentoonstelling in Basel. Richter-kenner Hans Ulrich Obrist heeft in dit boek de seriewerken van Richter op een uitstekende manier geduid en hun plek in het oeuvre van Richter toegelicht. Dat heeft hij gedaan door diverse series van Richter te analyseren maar ook door Richter te interviewen en hem op de man af vragen welke rol de series in het oeuvre van Richter spelen.

Twee schilderijen (CR 668 en CR 670) uit de reeks Oktober 19, 1977 (1988)
uit: Gerhard Richter: Pictures/Series (Hatje Cantz, 2014)

Het seriewerk van Richter is net zo divers als zijn gehele oeuvre. Vrijwel ieder thema dat in zijn oeuvre aan bod is gekomen heeft ook een seriematige uitwerking gekregen. Het past helemaal in de stijl van Richter. Het afstasten en verkennen van een thema leidt tot meerdere gelijksoortige werken. Maar gelijksoortigheid is niet hetzelfde als seriematige opzet. Belangrijkste criterium is dat de schilderijen ook met de intentie van een serie tot stand zijn gekomen. Dat de werken sámen één geheel vormen. Dat zie je uiteraard visueel maar het wordt ook wordt duidelijk aan de hand van de titels van de werken zoals Wald (2005), Bach (1992) of Cage (2006) maar vaak ook aan de hand van de (sub)nummering van de werken in de oeuvrecatalogus van Richter.

Werken uit de reeks 4900 Colors (2007)
uit: Gerhard Richter: Pictures/Series (Hatje Cantz, 2014)

Richter heeft daarbij ook een idee wat de impact kan zijn van een serie werken in vergelijking met één afzonderlijk schilderij. Het resultaat moet daarbij meer zijn dan de som der individuele delen. Een seriewerk heeft volgens hem, meer nog dan een individueel schilderij, te maken met interactie met de ruimte waarin het hangt. Richter bemoeit zich dan ook actief met de inrichting van tentoonstellingsruimten waarin series schilderijen komen te hangen. Voordat de tentoonstelling kan worden ingericht, heeft Richter van tevoren de tentoonstellingsruimten verkend en daarna in schetsen uitgewerkt hoe de schilderijen als serie het meest tot hun recht komen.

In de loop der jaren is de aanpak bij het maken van seriematige werken veranderd. Aanvankelijk ontstonden de werken volgtijdelijk maar steeds meer ontstonden de werken simultaan. Hierbij maken de schilderijen als geheel dezelfde ontwikkeling door. Wanneer een schilderij af is, hangt dan niet langer af van een individueel werk maar van de serie als geheel. Hoe dat in werk gaat is goed te zien in de documentaire die filmmaakster Corinna Belz enkele jaren geleden van Richter maakte. Het resultaat van deze werkwijze wordt ook in het boek voortreffelijk in beeld gebracht. Zoals we ondertussen van Hatje Cantz gewend zijn, is de beeldredactie uitstekend net als de reproductie van de werken.

Twee schilderijen (CR 892-4 en CR 892-5) uit de reeks Wald (2005)
uit: Gerhard Richter: Pictures/Series (Hatje Cantz, 2014)

Als liefhebber van Gerhard Richter bestaat het gevaar dat ik in mijn enthousiasme ieder boek van of over hem van harte aanbeveel. Deze keer is dat met Gerhard Richter: Pictures/Series niet anders maar is een goede reden om het boek aan te bevelen óók voor degene die in mindere mate een liefhebber zijn van zijn werk. Het boek verkent namelijk op welke seriewerk in een totaal oeuvre gezien kan worden en wat de kracht is van een seriematige verkenning van een thema. Dat universele onderwerp is ook voor een veel breder kunstminnend publiek interessant. En inderdaad, dit boek raad ik dan ook alle kunstminnenden aan!

Hans Ulrich Obrist (samenstelling en interview)
Gerhard Richter: Pictures/Series
192 bladzijden
ISBN 978-3-7757-3804-0
Prijs € 49,80
Hatje Cantz Verlag
Verschenen mei 2014