Evolutie is een kwestie van ogenschijnlijk onwaarschijnlijk toeval en geduld, heel veel geduld. Wie ooit kennis heeft genomen van de evolutionaire theorieën over de geleidelijke ontwikkeling van complexe lichaamsdelen als het oog of de lever, kan zich aanvankelijk amper voorstellen hoe dit in godsnaam mogelijk is. Creationisme lijkt dan al snel een aantrekkelijk alternatief. Want hoe is zoveel complexiteit mogelijk alleen op basis van natuurlijke selectie? Daar moet toch een intelligente ontwerper aan te pas zijn gekomen? Na het lezen van de boeken van Richard Dawkins sta je echter weer met beide benen op de grond en aanvaard je dat evolutie het paard is waarop je zou moeten gokken. Het is immers nog lastiger om je een schepper voor te stellen die alle levende wezens eigenhandig geknutseld heeft. Toch?

Het boek Strandbeest. The Dream Machines of Theo Jansen zou je wel eens op andere gedachten kunnen brengen. Eigenhandig heeft ingenieur/kunstenaar Theo Jansen uit het niets strandbeesten het levenslicht laten zien. Nou ja, 'niets'. Wat strekkende meter PVC-buis, tape en een ruime hoeveelheid rip-tie. Met deze nederige materialen wist hij een wezen te creëren dat beweegt, op zijn omgeving kan reageren en in staat is de kijker te vertederen.

Uit: Strandbeest. The Dream Machines of Theo Jansen door Lena Herzog, Theo Jansen, Lawrence Weschler (Taschen, 2014)

Voor wie zich nog geen voorstelling heeft kunnen maken van een strandbeest aan de hand van de voorgaande zinnen (wat ik me goed kan voorstellen), nog een kleine toelichting en een doorverwijzing naar bewegende beelden. Qua formaat variëren de strandbeesten van Theo Jansen ongeveer tussen een Deense dog en een flinke bestelbus. Ze voeden zich met de wind en bewegen zich voort met behulp van poten. De energie van de wind wordt soms opgeslagen in plastic flessen en wordt onder bepaalde omstandigheden weer vrijgegeven. Enkele strandbeesten zijn uitgerust met tastzin en kunnen hun omgeving verkennen. U kunt zich er nog niets bij voorstellen? Kijkt u zelf maar.

Het boek Strandbeest. The Dream Machines of Theo Jansen is het verslag van fotografe Lena Herzog die de afgelopen jaren de ontwikkeling van Jansen's strandbeesten heeft gevolgd. Het resultaat is fenomenaal. Het is een kwalitatief hoogwaardig koffietafelboek zoals we ondertussen van Taschen gewend zijn met schitterende foto's van Lena Herzog. Zij gunt ons een intieme blik op de strandbeesten zoals slechts weinigen is gegund. De ene foto geeft je de gelegenheid om de strandbeesten in hun volle omvang en complexiteit te bewonderen terwijl andere close-up opnamen je de kans geven om je te verdiepen in de details van de constructie.

Uit: Strandbeest. The Dream Machines of Theo Jansen door Lena Herzog, Theo Jansen, Lawrence Weschler (Taschen, 2014)

Deze constructie laat zien waar de bezieling van de strandbeesten zit: in de toegepaste mechanica. De manier waarop mechanica wordt toegepast, zorgt voor het uiterlijk van het strandbeest. In de loop der jaren zijn de strandbeesten door wijzigingen in de mechanica stapje voor stapje veranderd. Het zijn stuk voor stuk functionele veranderingen die (uiteindelijk) hebben geleid tot nieuwe loten aan de strandbeeststamboom. Zo ontstond in 2011 de Animaris Gubernare, twee jaar eerder zag de Animaris Umerus het levenslicht en in 2013 en 2012 werden de Animaris Plaudens en de Animaris Adulari Ondula een feit.

Uit: Strandbeest. The Dream Machines of Theo Jansen door Lena Herzog, Theo Jansen, Lawrence Weschler (Taschen, 2014)

Opvallend is dat Herzog er voor heeft gekozen om de strandbeesten het absolute middelpunt van de belangstelling te laten zijn. Geestelijk vader Theo Jansen ontbreekt op de meeste foto's en daar waar hij wel op staat, moet hij soms genoegen nemen met (letterlijk) een rol in de marge van de opnamen. Zoals blijkt uit het interview met Lena Herzog door Lawrence Weschler, schrijver van het in het boek opgenomen essay, is de liefde en daarmee de focus van Herzog vooral gericht op de strandbeesten en in veel mindere mate op de maker Theo Jansen.

Maar bij het zien van de strandbeesten kun je niet anders dan ook aan diens schepper denken. Dat geduld, vernuft en inventiviteit kan leiden tot iets dat je geneigd bent een wezen te noemen, is niet niks. Het is bijna contra-intuïtief dat mensenhanden met zulke schaarse middelen tot zoiets in staat zijn. Daar moet toch een natuurlijke kracht aan te pas zijn gekomen? Maar na het lezen van Strandbeest. The Dream Machines of Theo Jansen sta je echter weer met beide benen op de grond en aanvaard je dat de getoonde strandbeestevolutie door een schepper is afgedwongen. Het is immers nog lastiger om je voor te stellen dat de PVC-buis, tape en rip-tie eigenhandig tot leven zijn gekomen. Toch?