cadoc.nl, boeken over kunst, fotografie en vormgeving (en nog veel meer)
Dirk van Gelder 1907-1990. Tekenaar en veelzijdig graficus.
Woensdag 16 januari 2008
Traditionele onderwerpen en technische perfectie zijn niet altijd "sexy" in de kunstwereld. Avant–garde en experiment staan veelal in hoger aanzien. Maar wie tekeningen en grafiek van Dirk van Gelder heeft gezien, moet wel gaan twijfelen. Die kans heeft u momenteel in het Gemeentemuseum Den Haag. Daar is van 22 december 2007 tot en met 6 april 2008 een tentoonstelling over een van de belangrijkste grafici die Nederland gekend heeft in de 20e eeuw: "Dirk van Gelder. Tekenaar en veelzijdig graficus".

Met de paplepel ingegoten
Het teveel gezegd dat het vanzelfsprekend was dat Dirk van Gelder carrière zou maken als kunstenaar maar in het gezin Van Gelder was dat geen onverwachte of onothodoxe keuze. Zijn vader, dr. H.E. van Gelder, was van 1912 tot 1941 directeur van het Haags Gemeentemuseum. Moeder J.H. Van Gelder–Scalongne had Nederlands gestudeerd en speelde muziek. Het hele gezin Van Gelder kon meegenieten van het reilen en zeilen van het Gemeentemuseum. Recente aankopen kwamen soms letterlijk de huiskamer binnen.

Als middelbare scholier viel hij eind 1922 uit als gevolg van een longaandoening en moest kuren in Davos. Een keer thuisgekomen besloot hij niet naar school terug te keren en besloot tekenaar en schilder te worden. Contacten die vader Van Gelder had, bevestigden dat dit wel eens een goede keus zou kunnen zijn. Zo schreef Jan Toorop: "Met ontzettend veel genoegen heb ik op een Zondagmiddag vele teekeningen van uwen zoon bekeken. Daar zit heel heel veel mooi´s fijn´s pittig´s en teer´s in zijn werk. Dat belooft iets bijzonders te worden, zeer zeker.
[Ik] ben zeer verlangend en benieuwd zijne nieuwe teekeningen te zien. Ik schrijf u nog een woordje zoo spoedig in Den Haag ben
".

Jong kunstenaarsschap
Van jongs af aan was Dirk van Gelder geïnteresseerd in de natuur. Hij bewonderde kunstenaars die dat ook deden zoals Theo van Hoytema en de Franse tekenaar en graficus Rodolphe Bresdin. Van die laatste bleven zijn gedetailleerde weergave van de natuur Van Gelder inspireren. Deze invloeden en inspiratiebronnen waren al terug te zien in zijn eerste tentoonstellingen. Hoewel de gedetailleerde en liefdevolle weergave van de natuur wordt gewaardeerd, zien anderen liever dat Van Gelder " … zich eens zou laten gaan. ".

Dat zou later, zij het in beperkte mate, wat meer gebeuren. Van Gelder maakte meerdere studiereizen naar onder andere Texel en Sicilië. Hij bleef ook daar veelal trouw aan zijn geliefde onderwerpen: het landschap en de natuur. Het detail kreeg nog steeds alle aandacht. De grote stillevens die hij nadien maakte, kostten veel tijd en werden vaak opgebouwd uit meerdere detailstudies. Hier liet Van Gelder zich visueel wat meer gaan. Het resultaat van zoveel detail op een relatief grote schaal (soms 30 bij 40 cm) riep een verwantschap op met de werken van magisch realisten als Raoul Hynckes en Wim Schumacher.

De eerste houtgravures
Vanaf 1938 ontstaan de eerste werken uitgevoerd in houtgravure. Hij heeft hier geen formele opleiding in gehad maar wordt gegrepen door de techniek. In de jaren die volgenden ontstond een indrukwekkend oeuvre in dit medium. De catalogus bij de tentoonstelling toont alle 179 werken die in houtgravure zijn uitgevoerd. Variërend van een enkele ex–libris tot complete mappen met meerdere grote gravures. Wanneer je de originele afdrukken ziet, verbaas je je over de gedetailleerdheid en het technisch vakmanschap (bijvoorbeeld hier).

Het is onmogelijk om op het gehele grafische oeuvre en alle gebruikte technieken van Van Gelder in te gaan. Maar de illustraties die hij maakte voor Gorter´s Mei verdienen, zeker vanuit het perspectief van een boekliefhebber, extra aandacht.

De illustraties voor Gorter´s Mei
In juni 1945 werd Stichting De Roos opgericht door Chris Leeflang, Charles Nypels en G.M. van Wees. De Roos, de naam was mede gekozen als een eerbetoon aan de boekverzorger en letterontwerper S.H. de Roos, had zich als doel gesteld om geïllustreerde literaire uitgaven voor bibliofielen te verzorgen. Al in het eerste jaar van De Roos, 1945, was er sprake van een uitgave met illustraties van Van Gelder. Het zou Mei worden van Herman Gorter. Van Gelder pakte deze opdracht met beide handen aan. Het honorarium was daarbij niet de grootste drijfveer, deze was zelfs laag te noemen, zo blijkt uit het feit dat hij zelfs enkele commerciële opdrachten liet lopen. Het resultaat van de in 1950 uitgebrachte uitgave was prachtig en Van Gelder ontving veel lof. Nog steeds is dit één van de gezochte uitgaven van Stichting De Roos.

Een groot grafisch oeuvre, een prachtige catalogus.
Het grafische oeuvre van Van Gelder is indrukwekkend in omvang en kwaliteit. De prachtig verzorgde catalogus toont de omvang: het volledige grafische oeuvre van Van Gelder met zijn 165 etsen, 66 litho´s en 179 houtgravures is weergegeven en beschreven. De catalogus geeft ook een indruk van kwaliteit van zijn tekeningen en grafiek; de afbeeldingen zijn stuk voor stuk zorgvuldig weergegeven. Ze laten de charme van Van Gelder´s werk duidelijk zien. Maar het is net als met de door Dirk van Gelder bewonderde natuur: je ervaart het pas echt door middel van de originelen. Dat kan van 22 december 2007 tot en met 6 april 2008 in het Gemeentemuseum Den Haag.

Susan Adam, Titus M. Eliëns en Agnes van der Noort–van Gelder
Dirk van Gelder 1907–1990. Tekenaar en veelzijdig graficus
304 pagina's, gebonden
ISBN 978 90 400 8408 9
Prijs € 49,95
Links bij dit artikel: