Bijzonder begin.
Verrassend genoeg ligt de basis voor de Italiaanse filmposter niet bij de film maar bij de muziek. Meer specifiek: bij de opera. Eind negentiende eeuw werden om de opera´s van onder andere Verdi en Puccini te promoten de meest fantastische gelithografeerde posters gemaakt door speciaal daar voor aangenomen vakmensen. Het startpunt voor de geschiedenis van de Italiaanse filmposter ligt dan ook rond het jaar 1874.
Spectaculaire ontwikkeling
We moeten terug naar het jaar 1896 voor de eerste echte Italiaanse film waarvoor voor bezichtiging entree betaald moest worden. "Umberto E Margherita Di Savoia A Passeggio Per Il Parco" van Vittorio Calcini. In de film zijn koning Umberto en Margherita van Savoy te zien tijdens een wandeling in het park. De ontwikkelingen gingen daarna snel. De eerste speelfilms volgden binnen enkele jaren en in 1914 waren er in Italië meer dan 1500 bioscopen. Een groot deel van de producties die werden getoond, kwamen van eigen bodem. Het was een mengeling van sensatiezucht en nationale trots die het genre van de historische spektakel stukken deed groeien. Eén van de hoogtepunten is de verfilming van "Que Vadis" in 1913 door Enrico Guazzoni. De meeste scènes stromen over van de figuranten zoals blijkt uit deze korte impressie uit een andere film van Enrico Guazzoni: Cajus Julius Caesar (1914). Voor deze en de meeste andere producties uit die tijd, onderscheiden de filmposters zich nog niet van, laten we zeggen, reclameposters voor slaolie. Alleen de titel wordt genoemd en één beeld wordt getoond.
Fascisme en cinema
Het zal maar weinigen verbazen dat toen de fascisten de macht hadden in Italië, zij na enige tijd grip wilden hebben op de massamedia. Zo ook op de film. Eén van de uitvloeiselen daarvan is de oprichting van het filmfestival in Venetië in 1932. De producties uit die tijd waren doorspekt met bloed, bodem en strijd. Hoogtepunt hierin vormde het in 1934 uitgebrachte "Vecchia Guardia". In deze film ontaardt de rivaliteit tussen "vredelievende" fascisten en "roden" in een bittere strijd wanneer het jongste lid van fascistische groep wordt vermoord door de "roden". Massaal kiest het volk daarna voor aansluiting bij de fascisten. Het was, niet verrassend, één van Aldolf Hitlers meest geliefde films. De poster voor deze film vormt een stijlbreuk met de gebruikelijke (geschilderde en kleurrijke) Italiaanse filmposters door het gebrek aan kleur en het gebruik van fotomontage. Voor andere, niet politiek gekleurde filmproducties was geen ruimte meer. De grootse producties van enkele jaren daarvoor moesten wachten op betere tijden.
Maar de betere tijden lieten op zich wachten. Nog tijdens het bewind van Mussolini werden ondanks de filmcensuur ook andere beelden getoond dan een van blijdschap stralende en gezondheid blakende bevolking. Er ontstond een nieuwe kritische houding die zich het best laat omschrijven als neorealistisch. De harde realiteit van wat de oorlog voor de Italiaanse bevolking betekende, drong ook door in de Italiaanse cinema. Je ziet het ook terug op de filmposters. Lieten de posters vóór en aanvankelijk tijdens de oorlog nog beelden zien van een heroïsch en strijdvaardig volk, daarna was het volk verslagen en verloren. De filmposter van "Ladri di biciclette" (De fietsendief, 1948) is wat dat betreft kenmerkend.
Betere tijden
Vanaf het midden van de vijftiger jaren breken betere tijden aan voor de Italiaanse cinema. Er mag weer worden gelachen, gegriezeld en genoten. De naoorlogse jaren zijn in Italië wat bijzonder. De producties in de periode 1950–1970 zijn op zijn zachts gezegd gemêleerd. Het zijn de jaren waarin de meester–cineasten Visconti, Rossellini, en Fellini hun beste werken maken én het zijn de jaren waarin spektakelfilms en "spaghetti westerns" een groot publiek vermaken. De posters hebben in ieder geval één ding gemeen: ze zijn kleurrijk en geschilderd. Het is het archetype van de filmposter zoals dat in ons collectieve geheugen is opgeslagen.
Nog even iets over de zogenaamde "spaghetti westerns". De benaming van deze imitaties van Amerikaanse westerns is uiteraard spottend bedoeld maar het is een geuzennaam geworden (gek genoeg spreken ze in Japan over "macaroni westerns"). Een Italiaanse western is meer dan alleen een slap aftreksel van het Amerikaanse voorbeeld. De Italianen hebben een vleugje Japanse Samoerai–film, een snufje humor en een scheutje operatraditie toegevoegd om tot hun unieke producties te komen. De films werden grotendeels opgenomen in Spanje met, gemakshalve, Spaanse figuranten. De vaak Amerikaans klinkende namen waren verbasteringen van Italiaanse namen. Wat wel echt was, waren de namen van de hoofdrolspelers als Clint Eastwood en Lee van Cleef. Deze bad guys moesten de potentiële filmbezoeker over de streep trekken. Ook op de filmposter. Het bad guy–imago moet daarbij uiteraard volledig worden benut. Daarom is op deze poster voor "Per Qualche Dollaro in Piu" (1965) een stoer ogende close–up van Clint Eastwood te zien. Het was voor sommige nog niet stoer genoeg zo blijkt uit deze variant waar wederom Clint Eastwood in close–up valt te bewonderen maar nu met een glimmende colt .45 in de aanslag.
Het eindpunt van het boek "The Art of the Italian Film Poster" ligt aan het einde van de jaren zestig. De hoogtijden van de Italiaanse cinema zijn dan al enige tijd achter ons en de zegetocht van grootse Hollywood–producties is een feit. De kleurige, geschilderde Italiaanse posters worden ingeruild voor Amerikaanse met foto´s.
Meer dan "een–plaatjesboek–over–posters".
Om te zeggen dat "The Art of Italian Film Posters" een fantastisch platenboek is niet onjuist maar je doet het boek er mee tekort. Ja, het is rijk geïllustreerd. Ja, de reproductie van de posters is zeer goed. En nogmaals ja, het formaat van het boek is uitstekend voor een goede weergave van de posters. De tekst in het boek doet er ook toe. Het verbindt de cinematografische, kunsthistorische en sociale geschiedenis van Italië met elkaar. Wat dat betreft is het veel meer dan "een–plaatjesboek–over–posters".
The Art of Italian Film Posters
213 bladzijden
Prijs £ 24,95
Black Dog Publishing
ISBN 978 1 904772 31 6
Verschenen augustus 2008