U kent ze ongetwijfeld: de panoramische foto´s van legereenheden, schoolklassen, sportverenigingen of speciale gelegenheden. Deze langwerpige foto´s zijn vaak een lust om naar te kijken: je probeert te tellen hoeveel mannen en vrouwen er op een foto staan, je gaat op zoek naar bijzondere details en je zoekt naar de grapjassen die meer dan één keer op dezelfde opname staan. Want dat is namelijk mogelijk met deze zogenaamde Cirkut–foto´s. Bij W.W. Norton is enige tijd geleden een heel boek verschenen over deze foto´s en de bijbehorende bijzondere fotocamera: "America by the Yard: Cirkut Camera".

Stel je wilt een zeer grote groep mensen fotograferen. Wat doe je dan? Je stelt de mensen op, neemt je camera ter hand, doet een paar honderd stappen naar achteren en je maakt je foto. Het resultaat? Een foto waar weliswaar iedereen op staat maar waar niemand meer op te herkennen is. Poging 2. Je stelt de mensen op, neemt je camera ter hand, doet een tiental stappen naar achteren en je maakt meerdere foto´s van links naar rechts. Daarna knip en plak je de losse foto´s tot één geheel. Het resultaat? Eén foto waar iedereen herkenbaar op staat maar dat door het knip–en–plak–werk niet echt een prachtig plaatje is. De oplossing voor dit probleem is de Cirkut camera.

Cirkut camera´s zijn ontwikkeld in de eerste decennia van de twintigste eeuw volgens een eenvoudig maar zeer ingenieus systeem. De camera staat op een statief en draait met behulp van tandwielen langzaam van links naar rechts rond zijn as. In de camera wordt met een overeenkomstige snelheid een lichtgevoelige filmstrook achter de lens getrokken en in een trommel opgerold. Dat laatste is dus vergelijkbaar met een normale analoge fotocamera met filmrolletjes.

Motorcycles, ca. 1915 Klik hier voor een vergroting

Het opstellen van een grote groep mensen is minder eenvoudig dat het in eerste instantie lijkt. Omdat de camera ronddraait en de afstand tot de lens gelijk moet blijven om een scherp beeld te houden, moet de groep in een halve cirkel rond de camera worden opgesteld. Doe je dat niet, dan worden de personen en voorwerpen die meer op de voor– of achtergrond staan, minder scherp in beeld. Op de onderstaande foto met de "Fox Roller Skating Girls" zie je dat ze een lijn hebben getrokken, een halve cirkel dus, om op de foto de illusie te wekken dat de skating girls op één lijn staan.

Het technische gebeuren van de Cirkut camera´s is interessant, de foto´s die met deze camera zijn genomen, zijn minstens zo interessant. "America by the Yard: Cirkut Camera" staat boordevol met dit soort foto´s. Ze zijn op (zeer) groot formaat in het boek afgedrukt, en sommige zijn uitklapbaar tot wel 150 centimeter lang!

Deze foto's zijn geliefde verzamelobjecten. Meestal worden ze thematisch verzameld en dat is ongetwijfeld één van de redenen waarom de auteur er voor heeft gekozen om de afbeeldingen naar onderwerp te rubriceren. Massabijeenkomsten, verkeer&vervoer, werk en werkomgevingen, sport en spel, schoonheidsverkiezingen (!) en het leger zijn de thema´s waar de auteur de in het boek afgebeelde foto's heeft ondergebracht.

Fox Roller Skating Girls, Washington D.C., 1929 Klik hier voor een vergroting

Eén specifieke soort Cirkut–foto's is hors catégorie en dat zijn de foto's met zogenaamde "double enders". De grap bij een "double ender" is dat aan weerszijde van de panoramische foto dezelfde persoon staat. Een geliefde truc die alleen lukt wanneer je enige conditie hebt. Om een "double ender" te maken moet de persoon die de rand van de groep staat en als eerste op de foto is gekomen, met een behoorlijke snelheid om de roterende camera heen rennen, op tijd weer aansluiten bij de andere kant van de groep en een ontspannen pose aannemen. Het zoeken en vervolgens vinden van deze dubbelgangers is een geweldig tijdverdrijf! Wellicht overbodig om te zeggen maar deze foto´s zijn uitermate populair bij verzamelaars.

Size matters.... Bij dit boek zeker. Het gebruik van afbeeldingen bij deze bespreking is wat onbeholpen. Het lukt niet om via plaatjes op internet het plezier over te brengen dat je wél hebt bij foto's op het oorspronkelijke formaat. Het zoeken naar details op deze vaak vroeg twintigste–eeuwse foto´s is een groot genot. Het boek is uiteraard ruim voorzien van (soms uitklapbare) foto´s. Zoals we al eerder bij W.W. Norton zagen, is de kwaliteit van het drukwerk weer onberispelijk. Persoonlijk heb ik maar één probleem met het boek: de afmeting. Het is meer dan 40 centimeter diep en past in geen enkele boekenkast. Voorlopig blijft het boek dus maar even binnen handbereik op de keukentafel. Dat wordt nog vele uren genieten...