Fotogrammen zijn niet nieuw. Sterker nog, het zijn de resultaten van de eerste experimenten in de fotografie. Om de lichtgevoeligheid van hun fotografisch materiaal te testen, plaatsten bijvoorbeeld pioniers als Niepce en Talbot verschillende objecten op hun lichtgevoelige platen. Deze werden vervolgens rechtstreeks, dus zonder tussenkomst van een camera, belicht. Op die manier konden ze controleren hoe lichtgevoelig hun fotografische materiaal was: hoe lichtgevoeliger het materiaal hoe sterker de impressie. Later werd deze rechtstreekse belichtingstechniek toegepast door kunstenaars als Christian Schad en Man Ray die prompt ook naamgever van deze techniek werden: Schadografiën en Rayografiën. Tegenwoordig kennen we de resultaten van deze techniek als fotogrammen. Deze uitdrukking danken we aan kunstenaar en docent aan het Bauhaus, Moholy–Nagy. Eind vorig jaar verscheen bij uitgeverij Hatje Cantz een overzichtswerk met al zijn fotogrammen: László Moholy–Nagy. The Photograms. Catalogue Raisonné. Een indrukwekkend boek met vele honderden lichtschilderijen.

We hebben nu het tijdstip bereikt waarop we kunnen afzien van kwasten en pigment en we kunnen nu gaan 'schilderen' met het licht zelf. We zijn er klaar voor om de oude twee–dimensionele kleurenvormen te vervangen door een monumentale architectuur van licht.

– László Moholy–Nagy (citaat afkomstig van Wikiquote)

Uit: ' Moholy–Nagy. The Photograms. Catalogue Raisonné ' (Hatje Cantz, 2009)

Door het bovenstaande citaat van Moholy–Nagy wordt in één keer duidelijk hoe gefascineerd hij was door het medium. Het stelde hem in staat om rechtstreeks beelden vast te leggen met niet meer dan een lichtbron, lichtgevoelig materiaal en enkele objecten. Zijn grote fascinatie blijkt wel uit zijn enorme productie: van 1922 tot en met zijn overlijden in 1946 maakte hij ruim vierhonderd fotogrammen. Voor hem was het rechtstreeks schilderen met licht de meest logische volgende stap in de beeldende kunst. Moholy–Nagy gaf overigens de voorkeur aan zijn zelf bedacht term "fotogrammen" in plaats van de alternatieve benamingen die destijds werden gebruikt. Voor hem drukte 'fotogram' net als 'telegram' de directheid en snelheid van het medium uit.

Uit: ' Moholy–Nagy. The Photograms. Catalogue Raisonné ' (Hatje Cantz, 2009)

Vanaf 1922 maakte hij talloze fotogrammen waarbij hij eindeloos varieerde en experimenteerde. Zo zijn er fotogrammen waar je een driedimensionale kwaliteit aan toe kon dichten. Het procedé was relatief eenvoudig: hij plaatste enkele objecten op fotopapier en belichtte deze enige tijd vanuit één bepaalde hoek. Hierdoor werd de illusie van diepte gesuggereerd. Ook maakte hij fotogrammen waarbij hij gedurende de belichtingstijd de op het fotopapier geplaatste objecten verplaatste of bewoog. In zijn latere experimenten gebruikte hij ook objecten die in meer of mindere mate transparant waren, bij voorbeeld kristallen of (plexi)glas. Je ziet door de hoeveelheid en gevarieerdheid de scheppingsdrang die bij Moholy–Nagy moet hebben gehad.

Uit: ' Moholy–Nagy. The Photograms. Catalogue Raisonné ' (Hatje Cantz, 2009)

De samenstellers hebben geprobeerd om het boek zowel voor de doorgewinterde expert als voor de algemene liefhebber aantrekkelijk te maken door zowel een catalogue raisonné te maken door zowel alle technische, zakelijke details per fotogram op te nemen áls door door in grote lijnen de ontwikkeling van Moholy–Nagy´s oeuvre te schetsen. Een gelukkige greep mag ik wel zeggen. Hierdoor wordt het boek ook voor een grote(re) groep geïnteresseerden aantrekkelijk. Want hoe interessant de feitelijkheden per fotogram ook mogen zijn, de meeste lezers zullen meer belangstelling hebben voor een bredere benadering. Een absolute aanrader!