Een heel boek en een documentaire op DVD over één enkele stoel. Het gaat dan weliswaar om de rood-blauwe stoel van meubelontwerper en architect Gerrit Rietveld, maar toch. Is het mogelijk om bijna tweehonderd bladzijden en één uur te vullen over zo'n beperkt onderwerp en je aandacht volledig vast te houden? Het antwoord is een volmondig ja! De fascinatie van de makers van deze boek-DVD-combinatie slaat gaandeweg over op de kijker.
De zoektocht naar de herkomst en ontwikkeling van de rood-blauwe stoel van Rietveld is uiteraard veel meer dan de zoektocht naar een stoel. Het is een icoon geworden van de ontwikkeling van moderniteit in het dagelijks leven. Hoe revolutionair de bewuste stoel was, laat zich het beste demonstreren aan de hand van het contrast met de doorsnee stoelen uit die tijd. Krul en franje waren nog schering en inslag.
Rietveld verwoordt duidelijk wat hij voor ogen heeft met zijn ontwerp:
Bij dezen stoel is getracht, elk onderdeel enkelvoudig te doen zijn en wel den meest oorspronkelijken vorm naar den aard van gebruik en materiaal, den vorm, die het meest ontvankelijk is om door verhouding in harmonie te komen met het overige. De constructie van de stoel werkt mee om de onderdeelen onverminkt onderling te verbinden, zóó dat het eene het andere zoo min mogelijk overheerschend bedekt of zich ondergeschikt maakt, opdat het geheel vooral vrij en helder in de ruimte staat en de vorm het wint van het materiaal.
Het zijn de woorden die Theo van Doesburg optekende uit de mond van Rietveld die daarmee zijn ontwerp wilde toelichten in een nummer van De Stijl. Je kunt niet anders dan instemmend knikken en erkennen dat ook nu nog het meest in het oog springende elementen van Rietveld's stoel de vorm en de ruimtelijkheid zijn. Ondanks het ruime volume weegt de stoel in de variant met de maximale maten nog minder dan tien kilo. Alle elementen van de stoel hebben een noodzakelijke bijdrage in vorm en functie. In weerwil van de mythe dat de stoel voor geen meter zou zitten, kan iedereen die ooit in een (replica) van de stoel heeft gezeten beamen dat de stoel aanzienlijk meer comfort biedt dan dat je aanvankelijk zou denken.
Kunsthistorica Marijke Kuper heeft de ontstaansgeschiedenis, het gebruik en de receptie van de rood-blauwe stoel uitgezocht en met verve verwoord. Hierdoor lees je met veel plezier over details die je doorgaans voorwaarts doen bladeren. Zo vermeldt ze bij de paragraaf over het oorspronkelijke materiaal waarin de stoel is uitgevoerd dat de meeste rugleuningen met spijkers en schroeven zijn bevestigd, ... hoewel onderzoek nog moet uitwijzen welke van de spijkers en schroeven oorspronkelijk zijn dan wel later zijn aangebracht. Het geeft nog maar eens aan dat de internationale status die dit zitmeubel heeft, zich kan meten met topstukken uit de beeldende kunst waarbij middels kunsthistorisch onderzoek kosten noch moeite worden gespaard om door te dringen tot de meest oorspronkelijke kern.
In de documentaire van grafisch ontwerper en filmmaker Lex Reitsma zien we ook beelden van een onlangs door het Rijksmuseum aangekochte stoel die aan de doordringende blik van röntgenapparatuur wordt onderworpen. De speelsheid die de stoel uitstraalt staat in contrast met de volle ernst waarmee curatoren en handelaren de stoel omgeven. Afwisselend laat Reitsma ons kennismaken met de stoel en de geschiedenis er van. Zo reconstrueert meubelrestaurateur Jurjen Creman de eerste, verdwenen uitvoering van de stoel en vertelt hoogleraar Erik de Jong aan de hand van familiefoto's en brieven hoe zijn grootouders, de architect Piet Elling en Diek Elling-Nijland, leefden met hun Rietveldmeubels.
Net als bij eerdere besprekingen van combinaties boek+DVD, ben ik ook nu weer uitermate enthousiast over het samenbrengen van beide media. Zeker wanneer het met zoveel zorg en aandacht is gedaan als bij De stoel van Rietveld overduidelijk is gebeurd. Een aanrader!
Marijke Kuper, Lex ReitsmaDe stoel van Rietveld
192 pagina's + DVD
NAi Uitgevers
ISBN 978-90-5662-778-2
€ 19,95
Uitgegeven maart 2011