Het is onvoorstelbaar dat het je ooit zelf overkomt maar toch is het de dagelijkse praktijk: woningbrand. In het boek Brand! met een tekst van Annelies Verbeke en foto's van Anoek Steketee, Henk Wildschut en Martin Luijendijk worden de gevolgen van het ondenkbare zichtbaar. In opdracht van de het Stadsarchief Amsterdam legden de fotografen hun visie op de Amsterdamse brandweer en de gevolgen van brand vast. Het zijn geen actiefoto's van dappere brandweermannen, ontdane bewoners of huizenhoge vlammen geworden maar contemplatieve opnamen van de momenten vlak voordat de brandweer in actie komt en nadat de brand een feit was.

De eerste foto's in het boek van Anoek Steketee tonen een onwerkelijk kalmte zoals de spreekwoordelijke stilte na de storm. Onder de titel Behouden heeft zij opnamen gemaakt van interieurs waarbij de sporen van destructie niet altijd even zichtbaar zijn. Een beroete deur, zwarte handpalmen op de muur en de grauwe wanden verraden er iets aan de hand is maar de verder intacte interieurs verhullen de daadwerkelijke impact. Die word je pas duidelijk na het lezen van de bijschriften: zolderwoning (onbewoonbaar), portiekflat (onbewoonbaar), bovenwoning (onbewoonbaar). De vlammenzee en rookwolken lijken willekeurig door de woningen te zijn getrokken. Op sommige plekken heeft het vuur het interieur verteerd terwijl andere plekken volstrekt de dans zijn ontsprongen. Op één foto zie je dat in extremis: vurige tongen hebben de plafonds zwartgeblakerd terwijl een meter verderop de jassen nog ongehavend aan de kapstok hangen.

De momenten vlak voordat de brandweer in actie komt, heeft Henk Wildschut in beeld gebracht in zijn serie foto's Waakzaam. Wildschut overnachtte meermalen in de kazerne Hendrik aan de Marnixstraat. Twee camera's met speciale software reageerden op het nachtelijk alarm en kiekten de brandweerlieden op het moment dat ze werden gewekt. Zoals Annelies Verbeke terecht in haar inleidende woorden beschrijft, zijn de mannen op deze momenten volstrekt van hun stoere imago ontdaan en ze ogen ze, zo vlak na hun ontwaken, kwetsbaar. Het is overigens nog maar de vraag of ze echt ontwaakt zijn. Met gesloten ogen veren ze instinctief op uit hun bed op weg naar het onbekende.

Foto van Henk Wildschut uit: Brand! (Bas Lubberhuizen, 2012)

De afsluitende reeks foto's van Martin Luijendijk met de titel Na de brand toont de totale destructie van interieurs. Hij mocht mee met het Team Brandonderzoek, dat kort na een uitslaande brand ter plekke forensisch onderzoek doet. Wat is er gebeurd, waar is de brand ontstaan en wat valt er nog te redden? In veel gevallen is het voor de leek een raadsel. Een keuken lijkt te zijn samengeklonterd tot één amorf geheel waarbij alleen met moeite de afzonderlijke onderdelen te determineren zijn. In andere gevallen, zoals op de omslagfoto, lijkt de bron van de brand niet het probleem te zijn, wel de oorzaak. We zien een fauteuil die ten prooi lijkt te zijn gevallen aan zelfontbranding. Het is het enige voorwerp dat de sporen lijkt te dragen van verwoesting. Maar schijn bedriegt want het smeulen van de stoel had de woonkamer met een explosief gas gevuld en na ontbranding was de binnenmuur een kleine twintig centimeter ontzet.

Foto van Martin Luijendijk uit: Brand! (Bas Lubberhuizen, 2012)

Brand! stemt tot nadenken. Je ziet als het ware je eigen interieur meerdere keren in het boek terugkomen. Schoner en onbeschadigd, maar toch, de griezelige herkenning blijft. Je ervaart de angst dat dit niet altijd een ander zal overkomen maar dat ook jij door dit noodlot getroffen kunt worden. Wat dat betreft werken de fotografische stillevens vele malen beter dan foto's met dramatische vuurzeeën die uit een pand slaan. Dat soort beelden maken de afstand met de voorstelbare werkelijkheid veel te groot. Maar nu, met deze asgrauwe interieurs, kun je je pas echt voorstellen wat een woningbrand met je kan doen en brengen Anoek Steketee, Henk Wildschut en Martin Luijendijk het noodlot griezelig dichtbij.