Het nieuwste boek van Bertien van Manen mag je met recht intiem noemen. In een uitgave van bescheiden formaat krijgt de kijker een blik gegund in het gezinsleven van de fotografe voordat zij internationaal naam heeft gemaakt. Alles aan de foto's, met in de hoofdrol haar kinderen, man en zichzelf tijdens vakanties in de Eikenhorst, ademt de jaren zeventig van de vorige eeuw. Ik doel dan niet eens zozeer op de sisal tapijttegels, wijde broekspijpen of haardracht maar de tijdsgeest die in al haar vrijheid en ongedwongenheid uit de foto's opdoemt en een schril contrast vormt met de huidige tijd.
De foto's van Bertien van Manen laten een ongedwongenheid zien die nu zeldzaam is. Haar kinderen lopen met restanten van sigaretten en lege bierflesjes rond en doen alsof ze geroutineerd een sjekkie hebben gedraaid en gezellige drinkers zijn. Kleding lijkt tijdens deze vakanties ook meer optioneel dan verplicht te zijn. In diverse stadia van ontkleding zien we het gezin Van Manen genieten van de vrije momenten. Veel opnamen ogen (en zijn waarschijnlijk ook) spontaan en terloops genomen. Het aantal keer dat de gezinsleden voor de camera poseren is zeer beperkt. De meeste foto's zijn simpelweg op het juiste moment gemaakt.
Hoewel ik aanvankelijk geneigd was om te zeggen dat Easter en Oak Trees familiekiekjes bevat, is dat niet juist. Ja, het boek bevat foto's die oorspronkelijk bedoeld zijn voor een familiealbum in plaats van een fotoboek voor een bredere kring kijkers. Maar nee, met de term 'kiekjes' doe je de meeste foto's van Van Manen schandalig te kort. De foto's die ze van haar kinderen, man en zichzelf heeft genomen verraden namelijk een geoefend en kritisch oog. Je ziet dat er bewust is nagedacht over de licht en donker balans en de gekozen compositie. Het boek verraad ook op een andere manier dat er sprake is van een kritische fotograaf. Een deel van de opgenomen foto's is afkomstig van contactafdrukken. Met zwarte en rode stiften, al dan niet in combinatie met blauwe stickers, is aangegeven welke foto's wel of niet de goedkeuring van de fotografe mochten dragen.
Nadat je het boek hebt bekeken, door de afwezigheid van tekst is van lezen geen sprake, doemt de vraag op waarom het boek zo'n indruk maakt? Hoe komt het dat een fotoalbum uit de privésfeer van dertig a veertig jaar oud juist nu zo veel zeggingskracht heeft? Misschien omdat je tot je schrik moet constateren dat je een dergelijk fotoalbum anno nu niet meer kunt maken. Kinderen, naaktheid en fotografie gaan nu simpelweg niet meer samen. Ook niet in de beschutte omgeving van het gezin en het familiefotoalbum.
De oorzaak voor deze terugval naar preutsheid moeten we misschien zoeken in de talrijke, recente schandalen waarbij kinderen het slachtoffer zijn geworden van seksuele roofdieren. In kerkelijke kring, verenigingsverband, scholen en zelfs kinderopvang lijkt het kind niet meer veilig te zijn. Foto's circuleren tot in lengte van dagen op het internet. De reflex van de ouders is begrijpelijk: zij reageren door waakzaam en beschermend te zijn. Zelfs binnen de veilige kring van het gezin blijft het beschermende pantser intact.
Easter en Oak Trees van Bertien van Manen is een fraai en intiem kleinood. Je ziet de grote hoeveelheid liefde en aandacht die in de verzorging van het boek en de selectie van de foto's is gaan zitten. Van Manen durft de liefde voor haar gezin en de fotografie op een prachtige manier met een groot publiek te delen. Je kunt alleen maar hopen dat deze ontwapenende openheid navolging krijgt. Een aanrader!
Bertien van Manen
Easter and Oak Trees
112 bladzijden
ISBN 978-1-90794646-2
Prijs € 30,00
MACK
Verschenen maart 2013