De ruim tachtigjarige Gerhard Richter heeft een indrukwekkend oeuvre opgebouwd. Bij de meeste kunstliefhebbers zullen zijn schilderijen het meest tot de verbeelding spreken. Toch heeft Richter ook een grote hoeveelheid werk in oplage gemaakt dat veelal minder aandacht heeft gekregen dan het verdient. Met het boek Gerhard Richter. Editionen 1965-2013 wordt terecht nog eens extra aandacht geschonken aan dit deel van zijn werk.

Het werk in oplage van Gerhard Richter is, niet geheel verrassend, net zo veelzijdig als zijn uit unica bestaande werk. Ook de thema's en motieven die Richter heeft gebruikt, vertonen veel overeenkomsten met de rest van zijn oeuvre. Het gebruik van foto's, abstract werk, historische motieven, landschappen, kleuroefeningen, ze passeren allemaal de revue net als in zijn geschilderde oeuvre.

Voor zijn werk in oplage heeft Richter meermaals geput uit zijn Atlas en heeft hij beelden daaruit vertaald naar grafiek en fotografie. Fotografie is een medium dat bij uitstek geschikt is voor reproductie en het is dan ook voor de hand liggend dat Richter ruimschoots daarvan gebruik heeft gemaakt. Richter heeft dat op verschillende manieren gedaan. Zo heeft hij gebruik gemaakt van bestaande foto's die zijn afgebeeld in tijdschriften en kranten of afkomstig zijn uit zijn privébezit en deze in bijvoorbeeld zeefdruk gereproduceerd. Het eerste werk in de oeuvrecatalogus van zijn edities, Familie uit 1965 is daar een voorbeeld van. Het is een familiekiekje van zijn toenmalige vrouw tijdens een vakantie in Oberstdorf eind jaren dertig van de vorige eeuw. Het is geen natuurgetrouwe reproductie van het fotografische origineel maar een onscherpe, meerkleurige weergave daarvan. Kortom, een typische Richteriaanse bewerking van de visuele werkelijkheid.

Uiteraard ontbreken ook de afbeeldingen van historische figuren of gebeurtenissen niet in het editiewerk van Richter. Net als in zijn schilderijen heeft hij ook in oplage historische figuren als Elisabeth, Mao en Sarah Bernhardt gebruikt. Richter heeft fotografie ook gebruikt om zijn schilderijen te reproduceren en in oplage uit te geven. Hier ontstaat meermaals een wonderlijk Droste-effect. Neem bijvoorbeeld zijn bekende schilderij Onkel Rudi uit 1965. Het schilderij is gebaseerd op een foto uit de oorlogsjaren en toont (vervaagt en onscherp) Richter's oom Rudi trots in vol oorlogstenue. Richter heeft vervolgens van dat schilderij een foto laten maken en in een oplage van 80 genummerde en gesigneerde exemplaren laten uitgaven. Een foto naar een schilderij naar een foto. Voor Richter is het originaliteitsvraagstuk geen probleem. De reproductie is volgens Richter door het verschil in medium (met alle bijbehorende verschillen als structuur en weerspiegeling) weer een origineel geworden.Dat Richter niet zelf de foto voor de reproductie heeft genomen of heeft toegezien op het reproductieve proces doet daar volgens hem niet aan af.

Het spel met origineel een reproductie speelt Richter ook op een andere manier. Zo heeft Richter meerdere keren een groot abstract schilderij versneden tot kleinere exemplaren en deze tot kunst-in-oplage verklaart. Het gebeurde met het werk Rot-Blau-Gelb uit 1973 dat oorspronkelijk de maatvoering had van 260 x 534 cm en vervolgens in honderd stukken werd versneden en door Galerie Seriaal in Amsterdam werd 'uitgegeven'. Het werk staat nu zowel te boek als uniek werk (in de catalogue raisonné staat het vermeld onder de nummers 338-1 tot en met 338-100) en als seriewerk (in dit boek onder nummer 50).

Dat het ene boek over Richter het andere niet is, bewijst ook deze oeuvrecatalogus. Een deel van de boeken van en over Richter is wel in de catalogus terecht gekomen en een ander deel niet. Het voornaamste criterium is de mate waarin Richter zelf betrokken was bij de totstandkoming van een boek. Bij sommige boeken is er geen twijfel mogelijk dat het een plaats verdient in deze oeuvrecatalogus, zoals het schitterende Sindbad. Twijfelachtiger wordt het wat mij betreft bij het boek Gerhard Richter. Atlas van de foto's en schetsen dat in 1972 verscheen als begeleidende catalogus bij de gelijknamige tentoonstelling in Utrecht. Volgens de beschrijving gaat het hier niet om zo maar een catalogus maar om een 'artist's book'.

Je kunt gerust stellen dat zijn kunst in oplage een representatieve dwarsdoorsnede is van zijn gehele oeuvre. Ook wanneer je de uitstekende begeleidende teksten niet hebt gelezen dan kun je nog steeds in zijn oplagewerk de thema's en motieven herkennen waarmee Richter zich in bepaalde perioden van zijn kunstenaarschap heeft beziggehouden. Het toont wat dat betreft ook aan dat de edities een onlosmakelijk deel van zijn oeuvre vormen. Onlosmakelijk maar in dit boek overzichtelijk losgeweekt van zijn andere werk. Een aanrader!

Hubertus Butin, Stefan Gronert, Thomas Olbricht (samenstelling), Hubertus Butin, Stefan Gronert (tekst)
Gerhard Richter. Editionen 1965-2013
340 bladzijden
ISBN 978-3-7757-3518-6
Prijs € 68,00
Hatje Cantz
Verschenen maart 2014