De titel van Hans Aarsman's nieuwste boek Wat jij niet ziet is het middelste deel van het bekende kinderraadseltje Ik zie, ik zie wat jij niet ziet en het is.... Bijna vijf jaar geleden het boek verscheen het boek Ik zie, ik zie nu dus Wat jij niet ziet en je kunt bijna niet anders dan de conclusie trekken dat er over vijf jaar een deel zal verschijnen met de titel En het is. Maar dat is precies waar Aarsman je voor wil behoeden. Snelle aannames en fotografie gaan heel slecht samen. Het leidt tot slordig kijken en niet zien waar je eigenlijk naar kijkt.

De formule is min of meer ongewijzigd ten opzichte van zijn boek Ik zie, ik zie. Je krijgt als lezer een foto gepresenteerd waarbij je je telkens de vraag moet stellen wat denk ik op deze foto te zien. En net als de vorige keer neemt Hans Aarsman je vervolgens aan de hand om de foto te duiden. Wanneer ik het zo opschrijf, lijkt het een ietwat saaie, schoolmeesterachtige benadering van fotoduiding. Maar het tegendeel is waar.

Iedere foto die Aarsman heeft geselecteerd voor zijn nieuwe bundel heeft een verhaal. Een verhaal dat slechts zeer gedeeltelijk door de foto zelf wordt verteld. Na het lezen van het boek moest ik denken aan het bekende vogelspotboek Zien is kennen, het zakdetermineerboek van alle in Nederland voorkomende vogels van Binsbergen. In dit boekwerkje wordt beschreven hoe (en waaraan) je de verschillende vogelsoorten in het wild kunt herkennen. Dit boek werkt net zo, alleen had de titel dan niet Zien is kennen maar Kennen is zien moeten heten. Want wat Aarsman feilloos aantoont, is dat je zonder gedegen kennis van de context waarin de foto is gemaakt deze niet kunt duiden.

Neem bijvoorbeeld de foto die de bladzijden 44 en 45 in beslag neemt. Het is een foto gemaakt op 25 mei 2009 in de Golf van Aden. We zien tiental breedgeschouderde en daadkrachtig ogende Amerikaanse militairen in een rubberbootje zich ontfermen over een kind dat, te oordelen naar het onderschrift, één van de 52 geredde bootvluchtelingen is. Maar zo vraagt Aarsman zich af, straalt van deze foto een stuk menselijke compassie af of is dit pure propaganda? Hebben deze militairen met z'n tienen dit kind ternauwernood van de verdrinkingsdood kunnen redden of hebben ze na een reddingsoperatie speciaal voor de fotograaf nogmaals plaatsgenomen in een rubberboot om zich met het meest kwetsbare kind te laten portretteren?

Aarsman belicht de foto vanuit diverse invalshoeken met kritische vragen. Hoe heeft de fotograaf deze foto zo kunnen nemen? Had hij alle tijd en ruimte hiervoor? Wat deden de Amerikanen sowieso in de Golf van Aden? Waren ze daar vanuit humanitaire motieven neergestreken of was het geen toeval dat Iran, Irak en Pakistan bij wijze van spreken om de hoek lagen? En wat moeten we denken van het feit dat voor het publiceren van deze foto niet betaald hoefde te worden, dat het een hand-out van de US Navy was? Allemaal vragen die je mogelijk aanvankelijke (ietwat naïeve) aannames over de heroïsche rol van deze mannen die zich met gevaar voor eigen leven over dit kwetsbare kind ontfermden, laten verdwijnen.

En zo gaat het bij iedere foto. Al je oorspronkelijke aannames over wat je denkt te zien of zou moeten zien, worden door Aarsman gemangeld door middel van het stellen van vragen en het voorzien van achtergrondinformatie. Telkens weer blijkt dat de fractie van een seconde die je neemt om je een oordeel te vormen over de foto onvoldoende is om de werkelijke betekenis tot je door te laten dringen. Aarsman daagt je uit om niet alleen met je ogen te kijken maar je kennis te gebruiken en die als het ware over de foto heen te leggen. Je moet het tweedimensionale plaatje dat in een fractie van een seconde is ontstaan oprekken in plaats en tijd. Dat is wat Aarsman in 42 foto's doet: hij vertelt de verhalen achter het plaatje. Hij toont zich een grandioze verteller met een scherp oog voor historische context maar bovenal iemand met een ontluisterend inzicht in de condition humaine. Een absolute aanrader!

Hans Aarsman
Wat jij niet ziet
176 bladzijden
Prijs € 16,00
Uitgeverij Podium
ISBN 97890 5759 696 4
Verschenen juni 2014